مسجد ابن جرده در بغداد بود و سالیان متمادی در آن مسجد به تعلیم قرآن مشغول بود. گویند بیش از شصت سال به تعلیم افراد کور اشتغال داشت و حدود هفتاد هزار نابینا را تعلیم داد. ابومنصور ابتدا شافعی مذهب بود، سپس به مذهب حنبلی گروید3 و در سال 499ه در بغداد از دنیا رفت و در مقبره باب حرب نزدیک قبر احمدبن حنبل به خاک سپرده شد. 4 المهذب فی القرائات العشر5 کتاب اوست.

پی نوشت ها

[1] ـ ذیل طبقات الحنابله 3 / 95. 2 ـ غایة النهایه 2 / 74. 3 ـ ذیل طبقات الحنابله 3 / 95. 4 ـ تاریخ اسلام 34 / 304. 5 ـ ذیل طبقات الحنابله 3 / 19.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 19 / 222؛ العبر 2 / 378؛ الکامل فی التاریخ 10 / 415؛ البدایة و النهایه 12 / 166؛ المنتظم 17 / 97؛ الانساب 2 / 426؛ شذرات الذهب 3 / 406؛ الاعلام 5 / 316؛ طبقات الحنابله 2 / 254؛ معجم المؤلفین 8 / 297.

عبداللّه لعلی باقری

محمد ـ دارمی

محمد ـ دارمی (358 ـ 448ه)

ابوالفرج محمدبن عبداللّه لواحدبن محمد دارمی بغدادی.

وی در 25شوال سال 358ه در بغداد متولد شد. او از بغداد به رحبه ـ روستایی نزدیک قادسیه ـ رفت و مدتی در آنجا ساکن بود؛ سپس به دمشق رفته و آنجا را وطن خود قرار داد. 1 ابوالفرج فقه را نزد ابوالحسین اردبیلی، 2 ابوحامد اسفرایینی و دیگران آموخت3 و از محدثانی مانند ابومحمدبن ماسی، ابوبکربن اسماعیل وراق، محمدبن مظفر، ابوعمربن حیویه، ابوبکربن شاذان و دارقطنی حدیث فرا گرفت. او که از فقهای شافعی و موصوف به تیزهوشی و زیرکی بود، فقه و حساب را به خوبی فرا گرفته و در این زمینه تبحر داشت و مسائل گوناگون را به طور دقیق نقد و بررسی می نمود. او صوفی، شاعر، ادیب4 و لغت شناس بود. 5 خطیب بغدادی او را ملاقات کرده و از او حکایت کرده است. 6 ابوعلی اهوازی، عبداللّه لعزیز کتّانی و ابوطاهر محمد حنائی از جمله شاگردان او می باشند. او دارای کتاب های الاستذکار، 7 جامع الجوامع و مودع البدائع، الدور الحکمی8 و الدلائل السمعیة علی المسائل الشرعیه می باشد. 9 وی در سال 448ه در دمشق درگذشت و در باب فرادیس دفن شد. 10 تاریخ فوت او را مختلف ذکر کرده اند. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 2 / 361. 2 ـ تاریخ الاسلام 30 / 193. 3 ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 246. 4 ـ طبقات الفقهاء (شیرازی) 128. 5 ـ الانساب 2 / 441. 6 ـ تاریخ بغداد 2 / 361. 7 ـ تاریخ الاسلام 30 / 193. 8 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 182. 9 ـ هدیة العارفین 2 / 71. 10 ـ تاریخ مدینة دمشق 54 / 157. 1
[1] ـ طبقات الفقهاء (شیرازی) 128.

دیگر منابع: طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 234؛ مختصر تاریخ دمشق 23 / 33؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایه ا) 149؛ الکامل فی التاریخ 9 / 632؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 52؛ الوافی بالوفیات 4 / 63؛ کشف الظنون 1 / 78.

محمود هیئتی

محمد ـ دامغانی

محمد ـ دامغانی (398 ـ 478ه)

ابوعبداللّه محمدبن علی بن محمدبن حسین دامغانی.

او در سال 398ه در دامغان متولد شد1 و در همانجا از محضر علی بن ابوصالح به فراگیری فقه روی آورد؛ سپس به نیشابور رفت و چهارده ماه در آنجا اقامت گزید و با ابوالعلاء صاعدبن محمد قاضی نیشابور همنشین شد. 2 به دلیل شرایط نامساعد نیشابور به بغداد سفر کرد و از محضر دانشمندانی همچون قدوری، قاضی عبداللّه صیمری و دیگران فقه حنفی را فرا گرفت. سرآمد عالمان این مذهب در کوفه و بصره به شمار آمد؛ 3 آن گاه پس از ابن ماکولا به فرمان قائم به امرا قاضی القضات بغداد شد و سی سال در این منصب بود و مدتی در وزارت اشتغال داشت. 4 دامغانی علاوه بر تدریس، مفتی نیز بود. 5 او شاگردان بسیاری داشت؛ از جمله عبداللّه لوهاب بن مبارک انماطی و حسین بن حسن مقدسی را می توان نام برد. 6 شرح مختصر الحاکم فی الفروع، 7 الزوائد و النظائر فی غریب القرآن و مسائل الحیطان و الطرق تألیف او است. 8 دامغانی در سال 478ه در بغداد درگذشت9 و در مقبره ابوحنیفه مدفون شد. 10

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 3 / 109. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 485. 3 ـ تاریخ بغداد 3 / 109. 4 ـ المنتظم 16 / 252. 5 ـ تاریخ بغداد 3 / 109. 6 ـ الانساب 2 / 446. 7 ـ هدیة العارفین 2 / 74. 8 ـ معجم المؤلفین 11 / 49. 9 ـ الانساب 2 / 446. 10 ـ الفوائد البهیه فی تراجم حنفیه 182.

دیگر منابع: معجم البلدان 2 / 433؛ اللباب 1 / 486؛ جواهر المضیئه 3 / 269؛ العبر 2 / 339؛ الکامل 10 / 146؛ البدایة و النهایه 12 / 129؛ تاریخ الاسلام 32 / 248.

ابراهیم اسفندیاری