فی طبقات المحدثین 144؛ میزان الاعتدال 3 / 467؛ العبر 2 / 345؛ الوافی بالوفیات 2 / 88؛ المرآة الجنان 3 / 101؛ تبصیر المنتبه 2 / 717؛ شذرات الذهب 3 / 367؛ معجم المؤلفین 8 / 296؛ دایرة المعارف الشیعیة العامه 16 / 210.

سیدمحمد علوی

محمد ـ شاشی

محمد ـ شاشی (397 ـ 495ه)

ابوبکر محمدبن علی بن حامد شاشی.

وی در سال 3971 یا 339ه2 در شاش (چاچ در ماوراءالنهر) متولد شد. فقه را در شهر خود نزد ابوبکر سنجی آموخت؛ سپس به قصد سلطان محمود غزنوی به غزنه رفت و در آنجا مورد احترام و اکرام واقع شد. شهرت و آوازه او بین فقها پیچید و علمای آنجا از او بهره بسیار بردند. او در آنجا ازدواج کرد و صاحب فرزند شد. پس از نوشتن تالیفاتی از سوی نظام الملک به هرات دعوت شد و به آنجا رفت3 و مدتی در مدرسه نظام الملک در هرات به تدریس مشغول بود. 4 شاشی در ماه رمضان سال 419ه به نیشابور رفته و مورد احترام مردم واقع شد و دوباره به هرات مراجعت کرد. 5 او محدث و از فقهای عصر خویش و فردی بی نظیر بود. او دارای روش مشهور و مخصوص به خود در جدل بود. افرادی چون موفق هروی، ابوبکر فوشنجی، 6 محمدبن محمد سنجی و ابوبکر محمدبن سلیمان مروزی از جمله شاگردان وی به شمار می روند. 7 او شافعی مذهب بود8 و کتاب طریقة فی الخلاف اثر وی می باشد. 9 شاشی در ماه شوال سال 495ه در هرات درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد. 10 سال 485ه تاریخ دیگری است که برای فوت او ذکر کرده اند. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 74. 2 ـ هدیة العارفین 2 / 76. 3 ـ تاریخ الاسلام 33 / 158 و 159. 4 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 74. 5 ـ تاریخ الاسلام 33 / 158 و 159. 6 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 74. 7ـ تاریخ الاسلام 33 / 158 و 159. 8 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 190. 9 ـ هدیة العارفین 2 / 76. 10 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 74. 1
[1] ـ تاریخ الاسلام 33 / 158 و 159.

دیگر منابع: شذرات الذهب 3 / 375؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 14؛ الوافی بالوفیات 4 / 140؛ مرآة الجنان 3 / 105؛ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 270؛ العبر 2 / 349؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 525؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 320؛ معجم المؤلفین 10 / 314.

محمود هیئتی

محمّد ـ

شامیمحمّد ـ شامی (400 ـ 488ه)

ابوبکر محمدبن مظفربن بکران شامی حموی.

او اهل حَماة (از شهرهای شام) بود. در سال 400ه در آنجا به دنیا آمد و پرورش یافت. 1 در سال 417ه برای انجام اعمال حج به مکه رفت. پس از مراجعت از سفر حج در شهر خود به تحصیل فقه پرداخت. 2 او در سنین جوانی برای کسب دانش بیشتر به بغداد رفت و در آنجا ساکن گردید. 3 از استادان آنجا همچون قاضی ابوطیب طبری، ابوالقاسم بن بشران و دیگران حدیث و فقه آموخت. ادیب، فقیه، راوی حدیث، مدرّس4 و مورد اعتماد به شمار می آمد. وی بیش از 55 سال در بغداد به امامت جماعت و تدریس5 و در مکه به نقل حدیث اشتغال داشت. کسانی چون کثیربن سعید، عبداللّه لوهاب بن مبارک و دیگران از وی روایت کرده اند. 6 او در ابتدا جانشین قاضی القضات ابوعبداللّه دامغانی برای قضاوت در قسمتی از شهر بغداد بود؛ پس از مرگ او در سال 478ه با پیشنهاد وزیر ابوشجاع از سوی المقتدی عباسی منصب قاضی القضات به او واگذار گردید. 7 وی در بدو امر از پذیرفتن آن مقام امتناع کرد، ولی بعد با شرایطی مانند نگرفتن اجرت برای قضاوت، نپذیرفتن شفاعت دیگران و شروط دیگر آن را پذیرفت. 8 او از سلطان و دوستان خود هدیه قبول نمی کرد9 و با درآمدی که از اجاره کارگاه خود به دست می آورد هزینه زندگی اش را تأمین می نمود. وی در عصر خود رییس مذهب شافعی و پرهیزکار10 و دارای اخلاقی خشن و تند بود. 11 کتاب البیان فی اصول الدین از او می باشد. 12 وی در سال 488ه در بغداد از دنیا رفت13 و در قطعه فقهای کرخ به خاک سپرده شد. 14

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 2 / 367. 2 ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29. 3 ـ تاریخ الاسلام 33 / 276، 280. 4 ـ الانساب 2 / 367. 5 ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29. 6 ـ الانساب 2 / 267. 7 ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29. 8 ـ طبقات الشافعیّة الکبری 4 / 202، 205. 9 ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29. 10 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 85، 86. 1
[1] ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29. 12 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 85، 86. 13 ـ الانساب 2 / 267. 14 ـ المنتظم 17 / 27 ـ 29.

دیگر منابع: اللباب 1 / 391؛ الکامل فی التاریخ 10 / 253؛ دول الاسلام 251؛ الوافی بالوفیات 5 / 34؛ طبقات الشافعیه (أُسنوی) 2 / 15؛ طبقات الشافعیه (ابن قاضی) 1 / 271، 272؛ تاج التراجم 239؛ کشف الظنون 1 / 264؛ شذرات الذهب 3 / 391؛ ایضاح المکنون 1 / 206؛ هدیة العارفین 2 / 76.

سیدمحمد علوی