محمد ـ

شیرازیمحمد ـ شیرازی (حدود 340 ـ 442ه)

ابوعبداللّه محمدبن عبداللّه بن عبیداللّه بن باکویه شیرازی مشهور به باباکوهی ابن باکویه.

وی در سال 340 و اندی1 در شیراز متولد شد2 و از مشایخ زاهد و بزرگ صوفیه در سده چهارم و اوایل سده پنجم هجری است. نام وی در منابع به اختلاف علی بن محمد هم آمده است. ابن باکویه در جوانی در حلقه مریدان و شاگردان ابوعبداللّه محمدبن خفیف شیرازی عارف مشهور قرن چهارم درآمد و پس از وفات شیخ به سیر آفاق و سیاحت سرزمین ها و شهرهای گوناگون پرداخت و حکایات و روایات بسیاری در احوال و اقوال مشایخ صوفیه گرد آورد. در نیشابور با شیخ ابوسعید ابوالخیر و شیخ ابوالعباس نهاوندی دیدار کرد و مدتی مصاحب ایشان بود و در عالم تصوف مباحثی بین ایشان انجام گرفت. سرانجام به شیراز بازگشت و در غاری از کوه های شمالی شیراز در انزوا به سر می برد؛ 3 به این سبب نزد مردم به باباکوهی مشهور گشت. 4 برخی علت انزوا و غارنشینی را ناکامی در رسیدن به عشقش دختر فرماندار شهر دانسته اند. گرچه بعدها، حاکم به این وصلت راضی شد، باباکوهی دیگر رغبتی نشان نداد. 5 وی حدیث را از ابوعبداللّه بن خفیف شنید. کسانی چون ابوسعدبن ابی صادق حیری و ابوالقاسم قشیری از شاگردان باباکوهی بوده و از وی روایت کرده اند. 6 ابن باکویه در علوم گوناگون متبحر بوده7 و به ویژه در استماع و نقل حدیث و آشنایی به حکایت ها و سیره های مشایخ طریقت شهرتی تمام داشته است. در شهرهایی چون فارس، بصره، گرگان، خراسان، بخارا، دمشق، کوفه و اصفهان احادیث و حکایاتی را شنیده و نوشته است. 8 وی شاعر نیز بوده و دیوان شعر او نزدیک دو هزار بیت شعر فارسی شامل 245 غزل و بیست رباعی بوده است. 9 دیگر آثار منسوب به وی کتاب اخبار العارفین و بدایة حال الحلاّج و نهایته می باشد. 10 باباکوهی در سال 42811 یا 442ق در همان غار درگذشت و همانجا به خاک سپرده شد. بقعه ای بر مرقد وی ساخته شد که اکنون زیارتگاه است. 12

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 544. 2 ـ فرهنگ بزرگان 378. 3 ـ شد الازار 380. 4 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 57. 5 ـ ریحانة الادب 1 / 216. 6 ـ الانساب 1 / 267 و 3 / 492. 7 ـ نفحات الانس 325. 8 ـ العبر 2 / 260.
9 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 57. 10 ـ دائرة المعارف بزرگ اسلامی 3 / 92. 11ـ تاریخ نیشابور (المنتخب) 27. 12 ـ نفحات الانس 325.

دیگر منابع: شذرات الذهب 3 / 242؛ تذکره میخانه 86؛ فرهنگ سخنوران 493؛ نامه دانشوران 7 / 187؛ لغت نامه دهخدا 9 / 78؛ الذریعه 9 / 926؛ ایضاح المکنون 1 / 526؛ هدیة العارفین 1 / 688؛ اللباب 1 / 113.

اسماعیل اسماعیلی

محمّد ـ صابی

محمّد ـ صابی (416 ـ 480ه)

ابوالحسن محمدبن هلال بن محسن صابی، مشهور به غرس النعمه.

در سال 416ه در خانواده ای مشهور به علم و فضل و ریاست در بغداد به دنیا آمد و پرورش یافت. 1 از پدرش و ابوعلی شاذان و دیگران ادب و دانش آموخت. وی را مورخ، 2 ادیب، سخنور، 3 بلیغ و مدرس به شمار آورده اند. ابن سمرقندی، أنماطی و دیگران از او روایت کرده اند. 4 وی در زمان خود مورد توجه و احترام حاکمان عباسی5 مانند القائم بامرا بود و ریاست دیوان انشا (منصب کاتب بودن) را برعهده داشت. 6 او کتابخانه ای در بغداد تأسیس کرد7 و چهارهزار مجلد کتاب درباره انواع علوم و فنون برآنجا وقف نمود. 8 کتاب های الربیع ذیل کتاب نشوار المحاضره، عیون التواریخ، 9 ذیلی بر کتاب تاریخ پدرش، 10 الهفوات البادرة من المغفلین المحظوظین و السقطات البادرة من المعقلین الملحوظین، و التاریخ الکبیر آثار او می باشد. 11 غرس النعمه در سال 480ه در بغداد از دنیا رفت. ابتدا در خانه خود و سپس در نجف اشرف به خاک سپرده شد. 12 این امر می تواند نشانه عقیده باطنی او باشد.

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 5 / 168. 2 ـ المنتظم 16 / 61 و 275. 3 ـ النجوم الزاهره 5 / 126. 4 ـ تاریخ الاسلام 32 / 298. 5 ـ النجوم الزاهره 5 / 126. 6 ـ الوافی بالوفیات 5 / 168. 7 ـ المنتظم 16 / 61، 275. 8 ـ البدایة والنهایه 12 / 134. 9 ـ النجوم الزاهره 5 / 126. 10 ـ الوافی بالوفیات 5 / 168. 1
[1] ـ هدیة العارفین 2 / 75. 12 ـ المنتظم 16 / 61، 275.

دیگر منابع: اخبار الحمقی و المغفّلین 82 و 113؛ معجم الادباء 13 / 151؛ الکامل فی التاریخ 10 / 163؛ تاریخ الحکماء 110؛ وفیات الاعیان 6 / 101؛ سیر اعلام النبلاء 18 / 481؛ کشف الظنون 2 / 1419، 1472 و 2045؛ شذرات الذهب 3 / 279؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 134؛ الذریعه 10 / 72؛ الاعلام 7 / 132؛ معجم المؤلفین 12 / 93.

سیدمحمد علوی