محمد ـ

عَبّادیمحمد ـ عَبّادی (375 ـ 458ه)

ابوعاصم محمدبن احمدبن محمد عبادی هروی.

در سال 375ه در شهر هرات دیده به جهان گشود و همانجا دروس فقه را نزد قاضی ابومنصور ازدی فرا گرفت؛ سپس برای کسب علوم بیشتر به شهرهای بسیاری از جمله نیشابور سفر نمود و از بزرگان و علمای آنجا چون قاضی ابوعمر بسطامی بهره فراوان برد و احادیث بسیار آموخت و آنها را به دیگران انتقال داد. 1 ابوعاصم محدث، از فقهای بزرگ، اهل فتوا و رأی، دقیق النظر، متبحر در علوم و پیشوای مذهب شافعی بود. 2 اسماعیل بن ابی صالح موذن و ابوسعد هروی از جمله شاگردانش بوده و از او روایت کرده اند. 3 هروی آثار بسیاری از خود بر جای گذاشت که عبارت اند از: المبسوط، الهادی الی مذاهب العلماء، الرد علی القاضی السمعانی، احکام المیاه، فتاوی العبادی، الاطعمه، طبقات الفقهاء، زیادات الزیادات، زیادات فی الفروع، ادب القاضی علی مذهب شافعی. 4 او سرانجام در ماه شوال سال 458ه درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 4 / 123. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 104. 3 ـ تاریخ الاسلام 30 / 452. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 18 / 180. 5 ـ الانساب 4 / 123.

دیگر منابع: اللباب فی تهذیب الانساب 2 / 309؛ تهذیب الاسماء و اللغات 2 / 249؛ وفیات الاعیان 4 / 214؛ الوافی بالوفیات 2 / 82؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 79؛ مرآة الجنان 3 / 63؛ العبر 2 / 308؛ شذرات الذهب 3 / 306؛ معجم المؤلفین 9 / 10؛ هدیة العارفین 2 / 71.

عبداللّه لعلی باقری

محمد ـ عبیدلی

محمد ـ عبیدلی (338 ـ 437ه)

ابوالحسن محمدبن محمدبن علی حسینی علوی بغدادی معروف به شیخ الشرف عبیدلی و ابن ابی جعفر.

از دانشمندان بزرگ امامیه در علم نسب، ادیب، شاعر و از شاگردان شیخ مفید بود که در سال 338ه به دنیا آمد. 1 چون نسبش به عبیداللّه أعرج، از نوادگان امام سجاد علیه السلام می رسد، به عبیدلی معروف شد. 2 در بعضی منابع عبیدی ذکر شده است3 که تصحیفی از عبیدلی است. همچنین از این نظر که یگانه در علم انساب و امام در این علم بود، به شیخ الشرف ملقب گردید. 4 پدرش ابوجعفر به صاحب صندوق مقلب است که چون مدت بیست سال متولی تقسیم اموال در بین
علویین و همچنین متولی بازکردن در صندوق ها و ضریح های واقع بر روی قبور علویین بوده، او را صاحب صندوق می گفتند. 5 در بعضی منابع این لقب به اشتباه برای ابوالحسن عبیدلی ذکر شده است. 6 عبیدلی در طلب علم و نشر آن به مناطق گوناگون از جمله دمشق، مصر، طبریه و موصل مسافرت کرد و در نهایت به بغداد بازگشت. 7 وی از ابوالفرج اصفهانی، ابوبکر احمدبن فضل ربعی ملقب به سندانه، ابوعمربن حیویه، محمدبن عمران مرزبانی، پدرش ابوجعفر، 8 جد مادری اش احمدبن علی بن ابراهیم جوانی، 9 دایی اش ابوهاشم حسین بن احمد جوانی، 10 ابونصر بخاری نسّابه، 11 ابومحمد حسن بن محمدبن یحیی معروف به ابن اخی طاهر (م358ه) و برخی دیگر روایت کرده است. 12 شخصیت های بزرگ شیعه نیز مانند سید رضی و سید مرتضی، 13 ابوحرب محمدبن محسن علوی نسابه و برخی دیگر چون احمدبن محمدبن وتّار، ابومنصور محمدبن محمدبن عبداللّه لعزیز عکبری و ابوالغنائم محمدبن علی بن محمد عمری نیز شاگرد یا راوی او بوده اند. 14 اما از مهم ترین و معروف ترین شاگردان وی یکی ابوالحسن علی بن ابی الغنائم عمری علوی، نویسنده المجدی فی انساب الطالبیین است که در کتاب خود بسیار از او روایت کرده است15 و دیگری ابوعبداللّه حسین بن محمدبن قاسم معروف به ابن طباطبا (م449ه) است که بر کتاب تهذیب الانساب استاد خویش استدراکات و تعلیقاتی نوشته است. 16 عبیدلی پس از قریب صد سال17 در بغداد18 یا در دمشق درگذشت. 19 تاریخ وفات او را در سال 435، 20 43621 و 437ه گفته اند. 22 عبیدلی را دارای تألیفات بسیار در علم نسب دانسته اند که برخی را مختصر و بعضی را به گونه مفصل نوشته بود. 23 آثار شناخته شده او عبارت اند از: تهذیب الانساب و نهایة الأعقاب که از آن با عنوان الأعقاب24 و نهایة الاعقاب هم یاد شده است. بیهقی این کتاب را به ابن طباطبا نسبت می دهد25 و ظاهراً منظور او همان استدراکات و تعلیقات ابن طباطبا بر کتاب نهایة الاعقاب است که اکنون این استدراکات و تعلیقات با اصل کتاب در هم آمیخته و از آن با عنوان تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب یاد می شود. این کتاب که همواره مرجع و منبع بسیار مهم برای نسب نگاران در دوره های بعد بوده، 26 به چاپ رسیده است. المبسوط، عبیدلی در مقدمه تهذیب الانساب به این کتاب اشاره کرده و می گوید: در ده هزار ورق در شرح حال احوال و انساب علویین و سادات به