او اهل نیشابور و خواهرزاده ابوعلی فارسی بود. ادبیات عرب را از دایی اش آموخت. او در عصر خود مردی فاضل، ادیب و شاعر به شمار می آمد. از سوی دایی خود به ری نزد صاحب بن عبّاد رفت و آنجا مورد احترام وی قرار گرفت؛ سپس به خراسان سفر کرد و ساکن نیشابور گردید و در آنجا به املای ادب و نحو پرداخت. او برای مدتی وزارت امیرشادعرسی ستان و بعد اسماعیل بن سبکتکین در غزنه را برعهده گرفت. سپس به مکه رفت و پس از مدتی سکونت در آنجا ابتدا به غزنه برگشت و پس از آن به نیشابور، اسفراین و گرگان سفرکرد و تا پایان عمر در گرگان ماندگار شد. در آنجا نیز به تدریس پرداخت. عبداللّه لقاهر گرگانی و بسیاری از دانش پژوهان آنجا از شاگردان وی به شمار می آمدند. کتاب الهجاء، کتاب ماهیة الشعر، الامالی فی النحو و الادب و مکاتبات آثار او می باشد. ابوالحسن فارسی در سال 421ه در گرگان از دنیا رفت. 1
او در سال 341ه دیده به جهان گشود. نزد بزرگانی چون ابوالفوارس احمدبن محمّد سَنْدی صابونی، عباس بن محمدبن نصر رافقی و عده ای دیگر فقه و حدیث آموخت. او در عصر خود فاضل، راوی حدیث، مورد اعتماد و در نقل احادیث مسند و در مصر منحصربه فرد بود. ابوجعفر احمدبن محمدبن متّویه، ابوالقاسم سعدبن علی زنجانی و بسیاری از دانش پژوهان از شاگردان وی به شمار می آمدند. 1 او مدت هفتاد سال در مسجد عبداللّه به روش مذهب شافعی نماز جماعت را با قنوت اقامه می کرد؛ سپس به مذهب مالکی گرایش پیدا نمود و قنوت در نماز را ترک گفت؛ بدین سبب مردم از اطراف وی پراکنده گردیدند و گفتند او نمازخواندن را خوب نمی داند. 2 کتاب الفوائد از آثار وی می باشد. 3 سرانجام او در ماه ربیع الآخر در سال 431ه4 یا 432ه5 یا 458ه6 از دنیا رفت.
پی نوشت ها
1ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 476. 2 ـ تاریخ الاسلام 29 / 356. 3 ـ فهرست مخطوطات دارالکتب الظاهرّیه 127. 4 ـ العبر 2 / 265؛ تاریخ الاسلام 29 / 356. 5 ـ الوافی بالوفیات 4 / 324. 6 ـ النجوم الزاهره 5 / 78.
دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 17 / 476؛ العبر 2 / 265؛ دول الاسلام 225؛ تاریخ الاسلام 29 / 356؛ الاعلام بوفیات الأعلام 1 / 289؛ الوافی بالوفیات 4 / 323؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 8، 176، 383؛ النجوم الزاهره 5 / 78؛ شذرات الذهب 3 / 249؛ المستدرک علی معجم المؤلّفین 723؛ تاریخ التراث العربی 1 / 478 و 479.
سیدمحمد علوی
محمد ـ فرضی
محمد ـ فرضی (322 ـ 402ه)
ابوالحسین محمدبن عبداللّه بن حسن فَرَضی بصری مشهور به ابن لبّان.
وی اهل بصره بود1 و ظاهراً در سال 322 به دنیا آمد. 2 او از پیشوایان علم فقه و تقسیم میراث بود و به ویژه در تقسیم ارث و میراث مهارتی خاص داشت. 3 علوم خویش را از ابوالعباس اثرم و حسن بن محمد فسوی فرا گرفته و از ایشان روایت کرده است. ابومحمد خلاّل و عبداللّه لعزیز ازجی شاگرد او بودند4 و ابن سراقه5 و ابن نهروانی فقه را از او فرا گرفته اند. 6 ابن لبّان در راستای تعلیم و تعلم به شهرهای گوناگونی سفر کرده است. زمانی در ایام ابوالعباس مأمون بن محمد خوارزم شاه به خوارزم مسافرت کرد و مورد احترام و اکرام وی واقع شد و به دستور خوارزم شاه مدرسه ای به نام او در بغداد تأسیس شد که فقهای خوارزم در آنجا به تعلیم و تعلم مشغول بودند. ابن لبّان پس از بازگشت از خوارزم در همان مدرسه به تدریس مشغول شد و خوارزم شاه سالیانه اموال و دستمزدی برای او می فرستاد. 7 ابن لبّان فردی مورد اعتماد8 و از علمای شافعی بود. 9
نام کتاب : دائرة المعارف مؤلفان اسلامی نویسنده : --- جلد : 3 صفحه : 353