آموخت1 و کتاب الموّطأ را از ابوعیسی لیثی روایت کرد. 2 در زمان هجوم قوم بربر به قرطبه، از آنجا گریخت. برای کسب دانش بیشتر و انجام اعمال حج به شهرهای مکه، مدینه و مصر سفر کرد و مدینه را برای سکونت انتخاب نمود. در آنجا مورد احترام و علاقه مردم قرار گرفت. 3 پس از مدتی اقامت در مدینه و سفر به بیت المقدس، به بلنسیه (از شهرهای اندلس) رفت و تا آخر عمر در آنجا سکنا گزید. اهل سنت وی را فاضل، ادیب، فقیه، زیرک، حافظ و راوی حدیث و شاعر توصیف کرده اند. او حافظ دو کتاب مدّونه و نوادر تألیف شیخ ابومحمدبن ابی زید بود و مطلب آن دو را برای شاگردان خود املا می کرد4 و در دو شهر مدینه و بلنسیه به تدریس فقه و حدیث پرداخت. حاتم بن محمد طرابلسی کتاب الموطّأ را از او روایت کرده است. دانش پژوهان مدینه و بلنسیه و قرطبه از شاگردان وی به شمار می آمدند. 5 او مدتی حکومت شهر سجلماسه (در صحرای مغرب) را عهده دار بوده است. 6 در مدینه مرجع مردم در احکام شرعی بود و فتوا می داد و به موارد اتفاق و اختلاف فقیهان در احکام فقهی آگاهی کامل داشت. مذهب وی در ابتدا شافعی بود، ولی بعد به مذهب مالکی گرایش پیدا کرد و از پیشوایان آن مذهب به شمار می رفت. کتاب التبصره، مختصر کتاب النوادر تألیف شیخ ابومحمدبن ابی زید، تقید علی الجمل، اختصار المبسوط لاسماعیل الدباس، الرد علی العطار آثار وی می باشد. ابن فخار در ماه ربیع الاول در سال 418 یا 419ه در بلنسیه از دنیا رفت و در همانجا7 به خاک سپرده شد.

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصلة 2 / 510. 2 ـ فهرست ابن عطیّه 80. 3 ـ ترتیب المدارک 2 / 725. 4 ـ قلائد العقیان 4 / 908. 5 ـ بغیة الملتمس 112. 6 ـ قلائد العقیان و محاسن الاعیان 4 / 908. 7 ـ ترتیب المدارک 2 / 724 و 725؛ موسوعه طبقات الفقهاء 5 / 325.

دیگر منابع: دول الاسلام 218 و 219؛ تاریخ الاسلام 28 / 470 و 471؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 372؛ الاعلام یوفیات الاعلام 1 / 283؛ العبر 2 / 237 و 238؛ الوافی بالوفیات 4 / 245؛ مرآة الجنان 3 / 27؛ الدیباج المذهب 367؛ النجوم الزاهره 4 / 268؛ تاریخ الخلفاء 474؛ نفح الطیب 2 / 60 و 61؛ شذرات الذهب 3 / 213 و 214؛ معجم المؤلفین 11 / 97.

سیدمحمد علوی

محمّد ـ

قرطبیمحمّد ـ قرطبی (م423ه)

ابوولید محمدبن عبداللّه لرحمن بن معمر اندلسی قرطبی.

وی اهل قرطبه بود و در جزایر شرقی آن نواحی سکونت داشت. برخی از ترجمه نویسان به غلط او را تحت عنوان عبداللّه لرحمن بن محمدبن معمّر ذکر کرده اند. آنچه در منابع اشاره شده این است که قرطبی در کَنَف مجاهد عامری (از امیران دولت عامریه) بود و درباره دولت وی مبادرت به نوشتن تاریخ نمود. در ناحیه شرقی قرطبه متولی امر قضاوت نیز بوده است. ابوولید به کتب از حیث خطوط و وراق آنها آگاهی کامل داشت. ترجمه نویسان دانش او را در فنون گوناگون ستوده اند. 1 کتاب او تاریخ الدولة العامریه می باشد. وی در ماه شوال سال 423ه در جزایر شرقی اندلس درگذشت. 2 برخی مرگ او را در سال 453 دانسته اند. 3

پی نوشت ها

[1] ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 310. 2 ـ تاریخ الاسلام 29 / 115. 3 ـ انباه الرواة 2 / 166.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 29 / 10؛ کتاب الصله 2 / 328؛ معجم المؤلفین 10 / 156.

محمد جعفر مرادی

محمد ـ قزاز

محمد ـ قزاز (م 342 - 422ه)

ابوعبداللّه محمدبن جعفربن احمد قزاز قیروانی تمیمی.

او در قیروان به دنیا آمد. 1 وی از دانشمندان و عالمان بزرگ علوم عربی عصر خویش بود. ابوالقاسم ابن صیرفی از نویسندگان مصری درباره او می گوید: قزاز مدتی در خدمت حاکم مصر عزیزبن معز عبیدی بود و برای او کتاب هایی تألیف کرد. 2 قزاز فردی ادیب، نحوی، لغوی، شاعر و نزد حاکمان و علما از جایگاه والایی برخوردار بود و نزد عموم مردم محبوبیت بسیاری داشت تا جایی که بعضی شعرا او را مورد مدح و ستایش قرار داده اند. سال 422ه در قیروان از دنیا رفت. 3 آثار او به شرح زیر است: ادب السلطان، التعریض و التصریح، اعراب الدریدیه، شرح رسالة البلاغه، ابیات معان فی شعر المتنبی، ما اخذ علی المتنبی من اللحن و الغلط، الظاء و الضاد، الجامع فی اللغه، مایجوز للشاعر استعماله فی ضرورة الشعر. 4