پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 9 / 148. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 326. 3 ـ وفیات الاعیان 4 / 374. 4 ـ معجم الادباء 18 / 105.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 1 / 71؛ الوافی بالوفیات 2 / 304 ؛، روضات الجنات 178؛ ایضاح المکنون 2 / 101؛ کشف الظنون 1 / 576؛ هدیة العارفین 2 / 61.

احسان آذرکمند

محمد ـ قزوینی

محمد ـ قزوینی (م قرن 5ه)

ابوالفرج محمدبن موسی بن علی بن عبدویه قزوینی.

از علما و راویان شیعه در قرن پنجم هجری و او معاصر نجاشی (م 450ه) بوده است؛ چنان که نجاشی می گوید من او را دیدم، ولی چیزی از او نشنیدم. ابوفرج دارای روایاتی صحیح و فردی موثق و مورد اعتماد بود. 1 از محضر بزرگانی همچون موسی بن جعفر حائری، 2 احمدبن محمدبن جعفر صولی3 و محمدبن احمدبن طالب بهره برد. 4 احمدبن عبدون5 و محمدبن علی طرازی از جمله کسانی هستند که از دانش او بهره گرفته اند. آقابزرگ می گوید: کلام نجاشی صریح در نفی روایت به طریق شنیدن از اوست. ولی این کلام منافات ندارد که نجاشی به طریق اجازه و غیر آن از او روایت کرده باشد؛ چنان که نجاشی در ترجمه سلیمان بن سفیان می گوید: قال ابوالفرج محمدبن موسی قزوینی و این کلام ظهور در این دارد که وی استاد نجاشی باشد. 6 در تاریخ وفات قزوینی هم تردید وجود دارد. آقابزرگ ابتدا بر پایه استدلال خود احتمال می دهد پیش از سال 400ه در گذشته باشد، اما در نهایت او را از اعلام قرن پنجم می شمارد. 7 الموجز المختصر من الفاظ سید البشر، الرّد علی الاسماعیلیه، الطرائف، الموفور و قرب الاسناد آثار او می باشد. 8

پی نوشت ها

[1] ـ رجال نجاشی 2 / 324. 2 ـ الفهرست (طوسی) 6 3 ـ رجال نجاشی 1 / 221. 4 ـ التدوین فی اخبار قزوین 2 / 32. 5 ـ الفهرست طوسی 6. 6 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 187. 7 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 175. 8 ـ رجال نجاشی 2 / 324.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 12 / 65؛ ریحانة الادب 7 / 237؛ هدیة الاحباب 42؛ تنقیح المقال 2 / 61؛ وجیزه 87؛ جامع الرواة 2 / 50؛ خلاصه الاقوال 164؛ رجال ابن داود 289؛ جامع الرواة 284؛ معجم رجال الحدیث 14 / 278؛ الذریعه 10 / 183 - 184؛ ایضاح المکنون 2 / 604 و 312 و 299.

محمود هیئتی

محمد ـ

قصارمحمد ـ قصار (م 412ه)

ابوالحسن محمد (علی) بن عبداللّه لواحد قصار بصری ملقب به صریع الدلاء و قتیل الغواشی.

به گفته ثعالبی وی در بصره زاده شد و در همانجا پرورش یافت؛ سپس به بغداد رفت و در آنجا سکنا گزید. ابوالحسن شاعری لوده گو و هجوسرا بود. ثعالبی ماجرای روی آوردن وی به لوده گویی را چنین بیان کرده است: هنگامی که شاعر وارد بغداد شد و سخافت روزگار و مردم آن را مشاهده کرد که از کلام جدی روی گردان و به هجویات و بذله گویی رغبت داشته و تمایل نشان می دهند، وی نیز به خواسته مردم تن درداده و لباس جدّ را از تن درآورده و راه هجوسرایی و لوده گویی را پیشه کرد و از همین زمان بود که به صریع الدلاء شهرت یافت. 1 از گفته ثعالبی برداشت می شود گویا شاعر پیش از آنکه به بغداد وارد شود به سرودن اشعار جدی می پرداخته یا توان شعری وی تا بدان سطح نبوده که به شهرتی دست یافته باشد. ابن خلکان، صریع الدلاء را از فقهای بغداد خوانده و در زمره شاعران مشهور ذکر کرده است. همو می نویسد صریع الدلاء در سروده هایش راه و روش ابورقعمق (شاعر لوده گو و هجوسرای مشهور بغداد) را می پیمود و شاعری بی پروا و بی باک بود. وی در 412ه به مصر رفت و در آنجا اشعاری در مدح حاکم وقت الظاهر لاعزاز دین ا فاطمی سرود. 2 نمونه ای از سروده های وی را صفدی در کتاب خود آورده است. 3 صریع الدلاء گویا به شام نیز سفر کرده و به نقل ذهبی از ابن عساکر زمانی که شاعر به دمشق وارد شد، به شهر صیدا رفت و با عبداللّه لمحسن صوری (شاعر مشهور و خوش سخن صوری) دیدار کرد. 4 صریع الدلاء افزون بر قصیده مقصوره ای که گویا بالغ بر صد بیت است و از خود بر جای گذاشت، 5 دارای دیوان مشهوری نیز بوده که ابن خلکان آن را مشاهده کرده است. 6 وی در نهایت در 412ه در مصر از دنیا رفت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ تتمة الیتیمة الدهر 5 / 22. 2 ـ وفیات الاعیان 3 / 383 ـ 384. 3 ـ الوافی بالوفیات 4 / 62. 4 ـ تاریخ الاسلام 28 / 308. 5 ـ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 79. 6 ـ وفیات الاعیان 3 / 383 و 384. 7 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 324.

دیگر منابع: فوات الوفیات 3 / 426؛ حسن المحاضره 1 / 458؛ المختصر فی اخبار