مورد اعتماد بود8 در شهرهایی چون ماوراءالنهر، عراق و ری املای حدیث می کرد9 و شاگردان بسیاری از وی استفاده کرده اند از آن میان افرادی چون دارقطنی10 و ابن ابی الفوارس11 که خود نیز از بزرگان فقه و حدیث اند می توان نام برد. حاکم علاوه بر مناصب و مراتب علمی از مشاغل اجتماعی به دور نبوده و در سال 359 در ایام دولت سامانیه و وزارت ابوجعفر عتبی قضاوت شهر نَسَا واقع در ترکمنستان کنونی را برعهده داشت. مذهب وی شافعی بود، 12 با این حال برخی او را متمایل به شیعه دانسته13 و گفته اند در باطن تعصب بسیاری بر مذهب شیعه داشت، اگرچه به ظاهر پیرو اهل سنت و شافعی بود. 14 گویند: حاکم نیشابوری دارای 1500 تصنیف بوده که بعضی از آنها عبارت است از: تاریخ علماء نیشابور، المستدرک علی الصحیحین، 15 تاریخ نیشابور، الاکلیل، المدخل، تراجم الشیوخ، الصحیح، فضائل الشافعی، تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم، معرفة علوم حدیث و علومه و کتبه، 16 الاربعین در باب حدیث، امالی العشیات، رحلتان الی الحجاز و العراق، السیاق فی ذیل تاریخ نیشابور، فضائل العشرة المبشره، فضائل فاطمة الزهرا علیهاالسلام، فوائد الشیوخ، المبتداء من اللآلی الکبری، المدخل الی علم الصحیح. 17 وی بنابر مشهور در سال 405 در نیشابور درگذشت. 18

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 5 / 473. 2 ـ تاریخ الاسلام 28 / 122. 3 ـ الانساب 1 / 432. 4 ـ تبیین کذب المفتری 226. 5 ـ تاریخ بغداد 5 / 473. 6 ـ وفیات الاعیان 4 / 280. 7 ـ تبیین کذب المفتری 226. 8 ـ تاریخ بغداد 5 / 473. 9 ـ تبیین کذب الفتری 227. 10 ـ تاریخ بغداد 5 / 473. 1
[1] ـ المنتظم 15 / 109. 12 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 155. 13 ـ تاریخ بغداد 5 / 473؛ المنتظم 15 / 109. 14 ـ تاریخ الاسلام 28 / 132. 15 ـ تبیین کذب المفتری 227. 16 ـ الاعلام 6 / 227. 17 ـ هدیة العارفین 2 / 59. 18 ـ تاریخ بغداد 5 / 474؛ المنتظم 15 / 110.

دیگر منابع: غایة النهایه 3 / 184؛ البدایة و النهایه 11 / 355؛ تاریخ ابن الوردی 1 / 316؛ طبقات ابن قاضی شهبه 1 / 193؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایة ا) 123؛ اللباب 1 / 198؛ تذکرة الحفاظ 3 / 1039؛ میزان الاعتدال 3 / 608؛ شذرات الذهب 3 / 176؛ المتخب من السیاق 5؛ مرآة الجنان 3 / 12؛ اعیان الشیعه 9 / 391؛ الکامل 9 / 252؛ معجم المؤلفین 10 / 238.

اسماعیل اسماعیلی

محمد ـ

نیلیمحمد ـ نیلی (357 ـ 436ه)

ابوعبداللّه لرحمن محمدبن عبداللّه لعزیزبن عبداللّه نیلی.

وی منسوب به نیل محلی در کنار فرات بین کوفه و بغداد می باشد1 و در سال 357ه چشم به جهان گشود. نیلی از بزرگان شافعی در خراسان بود و از محدثانی چون عمروبن حمدان، ابواحمد حافظ روایت کرده است. 2 روایتگرانی چون علی بن حسن بن ابی طیب باخرزی3 و اسماعیل بن عبداللّه لغافر، احمدبن عبداللّه لملک مؤذن از وی روایت کرده اند. 4 ترجمه نویسان وی را یگانه زمان خود در زهد و عبادت و فقه دانسته و بسیار ستوده اند. 5 او در فنون شعر مهارت داشت و در انواع آن شعر سروده است. ابن نجّار تعدادی از اشعار او را ثبت کرده است. 6 دیوان شعر اثر او می باشد. نیلی در هشتاد سالگی و در سال 436ه7 و بنابر قولی در حدود سال 440 درگذشت. 8

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 5 / 552. 2 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 26 ـ 25. 3 ـ دمیة القصر 2 / 960. 4 ـ تاریخ الاسلام 29 / 439. 5 ـ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 25 ـ 26. 6 ـ یتیمة الدهر فی محاسن اهل العصر 4 / 494. 7 ـ الوافی بالوفیات 3 / 262. 8 ـ الانساب 5 / 553.

دیگر منابع: طبقات الشافعیة الکبری 4 / 178؛ طبقات الشافعیه (عبادی) 101؛ العبر 2 / 273؛ شذرات الذهب 3 / 258؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 274؛ معجم المؤلفین 10 / 174.

محمدجعفر مرادی

محمد ـ وابلی

محمد ـ وابلی (م 431ه)

ابوبکر محمدبن اسحاق بن طلّ وابل، وابلی.

از وابلی جز اطلاعات اندکی که برخی نقل کرده اند چیزی در دست نیست. حاجی خلیفه می نویسد وابلی محدث بود و اثری به نام الانابه از خود بر جای گذارد و در نهایت در 431ه از دنیا رفت. 1 بغدادی تاریخ وفات او را 416ه دانسته است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ کشف الظنون 2 / 1399. 2 ـ ایضاح المکنون 2 / 273.

دیگر منابع: هدیة العارفین 2 / 63؛ معجم المؤلفین 9 / 40.

اسماعیل اسماعیلی