مفضل ـ

معرّیمفضل ـ معرّی (بعد 370 ـ 442ه)

ابوالمحاسن مفضل بن محمدبن مشعر معرّی تنوخی بصری.

او بعد از سال 370 در معره النعمان (شهری نزدیک حلب) متولد شد. معرّی، استاد در قرائت، محدث، از فقهای حنفی مذهب، 1 ادیب و نحوی بود. 2 وی از ابومحمد حسن بن محمد فحّام، ابوعمربن مهدی و دیگران حدیث شنید. مفضل برای فراگیری علوم و بیان حدیث، به بغداد، سرمن رای و دمشق سفر کرده است. افرادی مانند ابوالقاسم نسیب از او حدیث شنیده اند. وی قضاوت دمشق و بعلبک را به عهده داشت. برخی از تاریخ نویسان معرّی را به مذهب معتزلی و تشیع نسبت داده اند. آثار او عبارت اند از: اخبار النحاة، 3 التنبیه، 4 رسالة فی غسل الرجلین و وجوبه، اللباب فی شرح تنبیه ابی اسحاق. 5 وی در سال 442 یا 443 در معرّه النعمان درگذشت. 6 برخی وفات او را 403 یا 404 ذکر کرده اند. 7

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینه دمشق 60 / 91. 2 ـ معجم الادباء 19 / 164. 3 ـ تاریخ مدینة دمشق 60 / 91. 4 ـ تاج التراجم 257. 5 ـ معجم المؤلفین 12 / 315. 6 ـ تاریخ مدینة دمشق 60 / 92. 7 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 194.

دیگر منابع: الاعلام 7 / 280؛ بغیة الوعاة 2 / 297؛ النجوم الزاهرة 5 / 52؛ جواهر المضیئه 3 / 495؛ لسان المیزان 82؛ میزان الاعتدال 4 / 171؛ کشف الظنون 2 / 1107؛ مختصر تاریخ دمشق 25 / 192؛ معجم المؤلفین 12 / 315؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 194؛ الذریعه 10 / 201.

ابراهیم اسفندیاری

مفید نیشابوری عبداللّه لرحمان ـ خزاعی

مفید نیشابوری محمد ـ خزاعی

مکی ـ قیسی

مکی ـ قیسی (355 ـ 437ه)

ابومحمد مکی بن محمدبن حموش قیسی قیروانی قرطبی.

در سال 355ه در قیروان متولد شد و در همان جا رشد یافت و به تحصیل علم پرداخت. برای فراگیری علوم قرآنی به مصر رفت و سفری به مکه داشت و با علما و فقها و محدثان آن دیار ارتباط برقرار کرد؛ سپس به قرطبه اندلس رفت و در آنجا اقامت گزید و خطیب جمعه شد. ابومحمد از ابوطیب عبداللّه لمنعم بن عبیداللّه بن غلبون مقری،
قرائت قرآن آموخت و در علوم قرآن و ادبیات عرب تبحر یافت و قرائت های هفت گانه را به درستی شناخت. 1 در فقه، لغت و تفسیر نیز توانایی یافت و روایت می کرد. ابوعبداللّه بن عتاب و دیگران از او روایت کرده اند. 2 بعضی منابع هشتاد اثر در علوم قرآن و غیر آن برای او ذکر کرده اند، 3 که به شرح زیر است: الهدایة الی بلوغ النهایة فی التفسیر، الهدایة فی الفقه، البیان عن وجوه القرئات السبع، منتخب الحجة فی القرئات، الاختلاف فی عدد الاعشار، رسالة الی اصحاب الانطاکی فی تصحیح المدّ، تفسیر القرآن پانزده مجلد، اختصار احکام القرآن، التبصرة فی القراآت، الایجاز فی ناسخ القرآن و منسوخه، الایضاح فی الناسخ و المنسوخ، التذکرة فی اختلاف القُراء، الابانة عن معانی القرائه، الموجز فی القرئات دو جزء، الرعایة فی تجوید القرآن و تحقیق لفظ التلاوة، التنبیه فی اصول قراءة نافع و ذکر اختلاف عنه، الانتصاف فی الرد علی ابی بکر الاُدفُوی، الامامه، إعراب القرآن، الزّاهِی فی الُّلمع، الوقف علی کَلّاَ و بَلَی، اَلْیائاتِ المَسْدُودَةِ فی القُرآن، الحُروفِ المُدْغَمَه، هِجاء المَصَاحِف، الهدایة فی الوقف علی کَلَّا، الادغام الکبیر، مشکل غریب القرآن، تسمیة الاحزاب، المَأثور عن مالک فی احکام القرآن و تفسیره، مشکل معانی القرآن، شرح التَّمام و الوقف، دخول حروف جر بعضها مکان بعض، فرض الحج علی من استطاع الیه سبیلا، ایجاب الجزاء علی قاتل الصید فی الحرم خطّاً فی مذهب مالک و الحجة علی ذلک، بیان العمل فی الحج اول الاحرام، مناسک الحج، بیان الصغائر و الکبائر، الاختلاف فی الذبیح مَنْ هو، تنزیل الملائکة من الذنوب و فضلهم علی بنی آدم، اختلاف العُلماء فی النفس و الروح، منتخب کتاب الاخوال لِابن وکیع، المنتقی فی الاخبار، الریاض، المجموع. 4

وی در سال 4075 یا 437 در قرطبه درگذشت و در ربض مدفون شد. 6

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 2 / 632. 2 ـ ترتیب المدارک 2 / 737. 3 ـ تاریخ الاسلام 29 / 454. 4 ـ معجم الادباء 19 / 169. 5 ـ طبقات المفسرین (داوودی) 2 / 332. 6 ـ کتاب الصله 2 / 632.

دیگر منابع: بغیة الملتمس 469؛ هدیة العارفین 2 / 470؛ الدیباج المذهب 424؛ غایة النهایة فی طبقات القراء 2 / 309؛ نزهة الالباء 347؛ الاعلام بوفیات الاعلام 7 / 286؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 591؛ معجم المؤلفین 8 / 169؛ العبر 2 / 273.

احسان آذرکمند