منصور ـ

آبیمنصور ـ آبی (زنده در 432ه)

ابوسعد منصوربن حسین آبی رازی ملقب به وزیر کبیر زین الکفاة ذوالمعالی.

فقیه امامی مذهب، نحوی، لغوی، ادیب، شاعر، مورخ، جغرافیدان و از وزرای معروف آل بویه در ری و منسوب به آبه (آوه در حوالی ساوه) که از حیات فردی او اطلاع چندانی نداریم. در سال 378ه از محضر شیخ صدوق (م381ه) استفاده کرده1 و به گفته منتجب الدین از مجلس شیخ طوسی (م460ه) نیز بهره برده است2 که با توجه به ولادت شیخ طوسی در سال 385ه شاگردی او در محضر شیخ کمی بعید به نظر می رسد. ابومحمد عبداللّه لرحمان بن احمدبن حسین خزاعی معروف به مفید نیشابوری (م485ه) 3 و برادرش ابوسعید محمدبن احمد خزاعی (در الاربعین عن الاربعین) نیز از او روایت کرده اند. 4 وی مدتی در ری وزیر مجدالدوله رستم بن فخرالدوله بویهی (387 ـ 420ه) بود. 5 حُسنِ اخلاق و سلوک و فضایل و کمالاتش که او را یگانه دوران کرده بود، سبب شد تا بزرگان شیعه و اهل سنت چون صاحب بن عبّاد (م385ه) و ثعالبی (م430ه) به مدح و ستایش فراوان از او بپردازند. 6 چنان که از روایت جد ابوالفتوح رازی (ابوسعید محمدبن احمد خزاعی) از او پیداست، وی در سال 432ه در قید حیات بوده است. 7 آثار او عبارت اند از: نُزهة الادیب (الأدب / الآداب)؛ 8 نثر الدرر، هفت مجلد مشهور به زبدة الاخبار؛ 9 مختصر کتاب نزهة الادیب، در محاضرات و ادب و مشتمل بر مواعظ و حکم و نوادر و اخبار و روایات معصومین علیهم السلام و برخی از خطبه های امیرالمؤمنین علی علیه السلاماز جمله خطبه شقشقیه، جز اینکه وی در این کتاب برخی از خطبه های آن حضرت را به زید شهید نسبت داده است. بعضی از مجلدات خطی این کتاب در کتابخانه های ترکیه، عراق، مصر و ایران موجود است. 10 همچنین به تحقیق محمدعلی قرنه در هفت مجلد به چاپ رسیده است. 11 فاضل هندی و همچنین صاحب جواهر در مسئله استحباب تحنّک در نماز به روایتی از این کتاب استشهاد کرده اند؛ 12 تاریخ الری (التاریخ) که به گفته ثعالبی مثل آن در تاریخ تألیف نشده است. 13 این کتاب از منابع و مآخذ معجم الأدباء و معجم البلدان14 و الوافی بالوفیات بوده است؛ 15 دیوان شعر16 ثعالبی حدود صد بیت از اشعار او را نقل کرده است؛ 17 الأنس و العرس؛ الرسائل. 18 همچنین سند تعدادی از اصول اربعمأه نیز به او منتهی می شود. 19 وی
در سال 374ه کتاب یا اصل زید نرسی، اصل جعفربن محمد قرشی و برخی دیگر از اصول را به خط خویش نوشته است. 20 برادرش ابومنصور محمد نیز از کاتبان بزرگ و از مشاهیر و از وزرا بوده است. 21

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 24 / 51. 2 ـ فهرست منتجب الدین 161. 3 ـ فهرست منتجب الدین 161. 4 ـ موسوعة طبقات الفقهاء 5 / 353. 5 ـ معجم البلدان 1 / 51. 6 ـ تتمة یتیمة الدهر 119 و 120. 7 ـ خاتمة المستدرک 3 / 78؛ الذریعه 24 / 51. 8 ـ الذریعه 24 / 108. 9 ـ اعیان الشیعه 1 / 191 و 10 / 138. 10 ـ الذریعه 24 / 51 و 52. 1
[1] ـ فهرس التراث 1 / 494. 12 ـ کشف اللثام 3 / 263؛ جواهر الکلام 8 / 247. 13 ـ تتمة یتیمة الدهر 120. 14 ـ معجم الادباء 6 / 238؛ معجم البلدان 1 / 149. 15 ـ الذریعه 26 / 132. 16 ـ مشاهیر شعراء الشیعه 5 / 143؛ الذریعه 24 / 210. 17 ـ تتمة یتیمة الدهر 120 ـ 126. 18 ـ فوات الوفیات 4 / 160؛ دمیة القصر 1 / 459 و 460. 19 ـ الذریعه 24 / 52. 20 ـ الاصول الستة عشر 19، 97 و 101. 2
[1] ـ معجم البلدان 1 / 51.

دیگر منابع: شرح نهج البلاغه 8 / 212 و 9 / 22؛ تاریخ الاسلام 27 / 273؛ تاج العروس 1 / 309؛ بحار الأنوار 102 / 268؛ تنقیح المقال 3 / 249؛ جامع الرواة 2 / 267؛ امل الآمل 2 / 326 و 327؛ معجم رجال الحدیث 18 / 347 و 348؛ المجدی فی انساب الطالبیین 383؛ ریاض العلماء 5 / 219؛ اعیان الشیعه 1 / 155، 174 و 183 و 9 / 252 و 445؛ الکنی و الالقاب 2 / 4؛ تاریخ التراث العربی 2 / 4 / 263؛ ریحانة الادب 7 / 135؛ طبقات اعلام الشیعه 1 / 262، 321 و 2 / 195؛ کشف الظنون 1 / 295، 2 / 1927 و 1939؛ هدیة العارفین 2 / 473؛ الاعلام 1 / 25 و 7 / 298؛ معجم المؤلفین 13 / 12؛ دایرة المعارف بستانی 1 / 26؛ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 1 / 70.

سیدمحمدحسین میرعبداللّه للهی

منصور ـ تمیمی

منصور ـ تمیمی (م442ه)

ابوالفتح منصوربن محمدبن عبداللّه تمیمی اصفهانی، ملقب به ابن مقدر.

او اهل اصفهان بود. پس از سفر به بغداد آنجا را برای سکونت انتخاب نمود. او در فراگیری دانش بسیار حریص بود و لذا با بزرگان آنجا مانند صاحب بن عبّاد مصاحبت داشت. وی از استادان بغداد چون ابوبکر عبداللّه بن محمد قباب اصفهانی حدیث شنید. ابن مقدر دانشمندی فاضل، ادیب، نحوی، کلامی، راوی حدیث1 و آگاه به علم قرائت بود. ابوالفتح مشرب کلامی اعتزال داشت و خطیب بغدادی،