ابوطاهربن سوار و جمعی دیگر از شاگردان وی بودند. 2 وی در سال 442ه درگذشت. 3 کتاب ذم الاشاعره تألیف اوست. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ بغداد 13 / 86. 2 ـ غایة النهایه 2 / 314. 3 ـ تاریخ بغداد 13 / 86. 4 ـ معجم الادباء 9 / 190.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 30 / 73؛ بغیة الوعاة 2 / 302؛ لغت نامه دهخدا 46 / 1277؛ معجم المؤلفین 13 / 21؛ الاعلام 7 / 303.

سیدمحمد علوی

منصور ـ خوارزمی

منصور ـ خوارزمی (م حدود 425ه)

ابونصر منصوربن علی بن عراق خوارزمی جعدی جیلی امیر.

ریاضیدان و منجم نامدار ایرانی، از خاندان آل عراق یا خوارزمشاهیان بود. ابونصر فرزند علی برادر محمدبن عراق خوارزمشاه می باشد و القاب دهقان کبیر و امیر که برای او به کار رفته، می تواند اشاره به انتساب او باشد. او شاگرد ابوالوفا جوزجانی بود و نزد او علم آموخت. ابوریحان بیرونی از شاگردان وی می باشد و شاگردی ابونصر را نزد ابوالوفاء رد می کند و تلویحاً آن را نفی کرده است. فعالیت علمی ابونصر بیشتر مربوط به روزگار حکومت علی بن مأمون و برادرش ابوالعباس مأمون خوارزمشاه است که پدر آنان آل عراق را نابود کرد و سلسله مأمونیان خوارزمشاهی را بنیاد نهاد. با این حال ابونصر در دستگاه مأمونیان ماند و نزد آنان از جایگاه مهمی برخوردار بود تا اینکه سلطان محمود غزنوی دانشمندان خوارزم را به غزنین دعوت نمود و ابونصر و بیرونی به آنجا رفتند. 1 حکیم عمر خیام در یکی از رسائل خود نام او را در ردیف اول و طبقه عالی علمای ریاضی ذکر کرده است و کوشش های او را برای رسم هفت ضلعی مهم می داند. 2 سبکی به نقل از تاریخ خوارزم نوشته: ابونصر بسیار ثروتمند و صاحب املاک وسیع و ساکن روستایی نزدیک خوارزم بود و هنگامی که سلطان محمود به خوارزم رفت، او را به بهانه آنکه در املاکش مسجدی بنا نکرد، به بداعتقادی متهم کرد و کشت. 3 ولی بیشترین ها این گزارش را از آن رو که بیرونی هیچ اشاره ای به آن نکرده خدشه وارد کرده اند. خواجه نصیرالدین طوسی، ابونصر را بسیار ستوده است. به گفته وی بعضی مسائل کتاب منلائوس که خطاهای بسیار در آن راه یافته بوده و ریاضیدانان چندی از جمله ماهانی و ابوالفضل هروی به تصحیح آن پرداخته بودند، تنها پس از
مطالعه رساله اصلاح کتاب منلائوس ابونصر بر او روشن شده است. او همچنین استدلال های ابونصر را در اثبات شکل مغنی نقل کرده است. 4 سال وفاتش را با اختلاف 4325 و حدود 425ه ذکر کرده اند. آثار او به شرح زیر است: اصلاح کتاب منلائوس فی الکریات، تهذیب التعالیم، رسالة فی الاسطرلاب السرطانی المجنّح فی حقیقة بالطریق الصناعی، رسالة فی براهین اعمال جدول التقویم فی زیج الحاسب، رسالة فی البرهان علی حقیقة المسالة التی وقعت بین ابی حامد الصغانی و بین منجی الری (منازعة اعمال الاسطرلاب)، رسالة فی البرهان علی عمل حبش فی مطالع السمت فی ذیجه، رسالة فی البرهان علی عمل محمدبن صباح فی الاسطرلاب، رسالة فی البرهان علی عمل محمدبن صباح فی امتحان الشمس، رسالة فی تصحیح ما وقع لابی جعفر الخازن من السهو فی ذیج الصفائح، رسالة فی الجواب عن بعض مسائل الهندسه، رسالة فی حل شبهة عرضت له فی المقالة الثالثة عشرة من کتاب الاصول، رسالة فی الدوائر التی تحد الساعات الزمانیه و بعض ما یتصل باعمال الاسطرلاب، رسالة فی صنعة الاسطرلاب بالطریق الصناعی، رسالة فی کشف عوار الباطنیه بما موّهوا علی عامتهم فی رؤیة الاهله، رسالة فی مجازات الداوئر السموت فی الاسطرلاب، رسالة فی معرفة تقویم الجداول المسمات بجدول الدقائق، رسالة فی معرفة القسی الفلکیه بعضها من بعض بطریق غیر طریق معرفتها بالشکل القطاع و النسبة المولفه، فصل من کتاب فی کریة السماء، السموت، علة تنصیف التعدیل عند اصحاب السند هند، المجسطی شاهی؛ تصحیح کتاب ابراهیم بن سنان فی تصحیح اختلاف الکواکب العلویه. 6

پی نوشت ها

[1] ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 6 / 327. 2 ـ زندگی نامه ریاضی دانان دوره اسلامی 114. 3 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 290. 4 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 6 / 328. 5 ـ الاعلام 7 / 301. 6 ـ هدیة العارفین 2 / 474.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 13 / 19129؛ الذریعه 10 / 248.

مرادی و آذرکمند

منصور ـ زاهد العلما

منصور ـ زاهد العلما (م پس از 460ه)

ابوسعید منصوربن عیسی زاهدالعلما.

وی از دانشمندان مسیحی بود که در میافارقین می زیست.