نصر ـ

مقدسینصر ـ مقدسی (قبل از 410 ـ 490ه)

ابوالفتح نصربن ابراهیم بن نصربن ابراهیم بن داود مقدسی نابلسی دمشقی معروف به ابن ابی حائط.

وی قبل از سال 410ه به دنیا آمد. 1 اصالتاً اهل نابلس و ساکن بیت المقدس بود. ابوالفتح برای استماع حدیث به صور و آمُد نیز سفر کرد. از ابوالحسن بن سمسار، ابن عوف و ابوالقاسم بن طبیز حدیث شنید و فقه را نزد سُلیم بن ایوب آموخت. او در سال 471ه به دمشق رفت و پس از آن، مدت ده سال در شهر صور اقامت گزید. از شاگردان وی می توان به ابوبکر خطیب، عمربن عبداللّه لکریم دهستانی و ابوالقاسم نسیب اشاره کرد. ابوالفتح در سال 480ه به دمشق بازگشت و در آنجا به تدریس و نقل حدیث پرداخت. منابع وی را فردی فقیه، فاضل، زاهد و عالم دانسته اند. 2 ابوحامد غزالی در دمشق از وی فقه آموخته و با او مناظره هایی داشته است. ابوالفتح با ابوزید مروزی فقیه نیز مصاحبت داشت. او در سال 490ه درگذشت و در مقبره باب الصغیر دمشق دفن گردید. آثار قلمی ابوالفتح به قرار زیر است:

الانتخاب الدّمشقی، التهذیب فی المذهب، الکافی فی المذهب، الحجة علی تارک المحجه، 3 الاربعون، الامالی، تحریم المتعه، 4 شرح الارشاد لسلیم الرازی فی الفروع، المقصود فی الفروع، مناقب الامام شافعی، 5 التقریب، الفصول. 6

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 136. 2 ـ تاریخ مدینة دمشق 62 / 15. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 136. 4 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 542. 5 ـ هدیة العارفین 2 / 490. 6 ـ الاعلام 8 / 20.

دیگر منابع: تهذیب الاسماء و اللغات 2 / 126؛ المعجم (ابن ابار) 199؛ معجم البلدان 5 / 171؛ شذرات الذهب 3 / 395؛ النجوم الزاهره 5 / 160؛ تاریخ الاسلام 33 / 345؛ العبر 2 / 362؛ دول الاسلام 252؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 325؛ مرآة الجنان 3 / 116؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 27، 122 و 388؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 207؛ طبقات الشافعیه (ابن قاضی شهبه) 1 / 274؛ طبقات الشافعیه (ابن هدایه ا) 181؛ ایضاح المکنون 1 / 129؛ معجم المؤلفین 13 / 87.

سیدمهدی حسینی عربی

نظام الدین سلیمان ـ صهرشتی

نظام الملک حسن ـ طوسی

واحدی علی ـ نیشابوری

وزیر مغربی حسین ـ مغربی

ویجن ـ

کوهیویجن ـ کوهی (329 ـ 405ه)

ابوسهل ویجن (بیژن) بن رستم کوهی (قوهی).

منجم شهیر، ریاضیدان و مهندس بارز قرن چهارم هجری بود. 1 او را فاضل و کامل در هیأت و رصد نجوم2 و استادی زبردست در ریاضیات به ویژه در هندسه معرفی کرده اند. 3 در سال 329ه به دنیا آمد. 4 ویجن اهل جبال طبرستان بود، بدین سبب او را کوهی می خواندند. 5 برخی به اشتباه لقب او را کوفی آورده اند. 6 عده ای از بزرگ ترین ریاضیدانان دوره اسلامی از جمله خیام، بیرونی و خواجه نصیرالدین طوسی به آثار کوهی استناد کرده و او را از مبرزان علم هیأت و هندسه دانسته و برای کارهای او ارج والایی قائل شده اند. 7 گفته شده ابوسهل در شیراز در سال 395ه در رصدهای انقلاب صیفی رشتوی شرکت داشت. آن رصدها به دستور عضدالدوله دیلمی (حکومت 338 ـ 372ه) و به سرپرستی عبداللّه لرحمن صوفی و با حضور ابوسعید سنجری انجام شد. 8 امیرشرف الدوله بویهی (حکومت 372 ـ 379ه) در سال 378ه رصدخانه ای در جانب باغ دارالملک ساخت و ویجن را برای رصد ستارگان به عراق فرا خواند. به این ترتیب رصد کواکب هفت گانه در سیر حرکت و انتقال آنها در برج ها به کوهی واگذار شد9 و دانشمندانی چون ابوالوفاء جوزجانی و ابوحامد صاغانی (م379ه) به کار مشغول شدند. 10 در دوره سی سال که دوره کامل رصد است، این کار انجام شد و رصد او مورد تحسین علمای فن قرار گرفته و زیج او منشأ استخراج احکام نجومی شد. 11 نتیجه این رصد به صورت دو رساله درآمد. وفات او را در سال 40512 و برخی متأخرین در سال 390ه آورده اند؛ 13 ولی در صورتی که بپذیریم، دوره کامل سی ساله رصد به دست قوهی انجام گرفت و شروع آن سال 378ه بود، سال وفات وی را باید پس از 405ه بدانیم. آثار فراوانی از او به جای مانده است که منابع به طور پراکنده از آنها یاد نموده اند. 14 بیشتر این تألیفات به صورت رسائل موجود است. برخی به وجود 23 تألیف از او تصریح کرده اند، 15 اما با جستجو در منابع آثار بیشتری از او یافت می شود. احتمال دارد بعضی تألیفات با نام های متفاوت در منابع آمده باشد که در اینجا برای پرهیز از جاافتادگی، تمام آنها نام برده می شوند: مراکز الاکر که نتوانست آن را به اتمام رساند؛ صنعة الاسطرلاب بالبراهین شامل دو مقاله؛ 16 علی المنطقیین فی توالی الحرکتین؛ احداث النقط علی الخطوط؛