المفروضات؛ رساله فی مقدار ما یری فی اسماء و البحر در سال 387ق نگارش یافت؛ 17 فی عمل اسطرلاب بشرح ابی سعد العلاء سهل؛ رساله ای بدون عنوان در ریاضیات و فلک و رساله ای بدون عنوان در فلک؛ 18 انتصاراً لثابت بن قره؛ 19 رسائل الریاضیه؛ 20 رسالة فی البرکار (الفرجار) التام و العمل به: شامل دو مقاله است. منظور از پرگار تام، پرگاری است که بتوان با آن خطوط قیاسی یعنی خط راست، دایره، بیضی، هذلولی و سهمی را با حرکت اتصالی رسم کرد؛ رسالة فی استخراج (عمل) ضلع المسبع (متساوی الاضلاع) فی دایره: موضوع این رساله روش محاط کردن هفت ضلعی منتظم در دایره است. این رساله را به نام عضدالدوله دیلمی نوشت؛ رسالة فی عمل مخمس متساوی الاضلاع فی مربع معلوم: موضوع این رساله محاط کردن پنج ضلعی منتظم در یک مربع است و کوهی آن را به نام شرف الدوله نوشته است؛ طریق فی استخراج خطین بین خطین حتی تتوالا عل نسبة و قسمه الزاویه بثلثة اقسام متساویه. این رساله شامل دو مقاله است که در بعضی منابع به شکل جداگانه و با عنوان اخراج الخطین علی نسبه و رسالة فی قسمة الزاویة المستقیمة الخطین بثلثة اقسام متساویه آمده است؛ رسالة فی استخراج مساحة المجسم المکانی؛ رسالة فی نسبة ما یقع بین ثلثة خطوط من خط واحد: موضوع این رساله رسم یک خط راست از یک نقطه معلوم است، به طوری که سه خط راست معلوم روی آن، قطعاتی با نسبت معین پدید آورند؛ مقالة الاولی و الثانیة من کتب اقلیدس فی الاصول این کتاب ظاهراً همان الاصول علی تحریکات اقلیدس است که قفطی آن را آورده است؛ 21 مراکز الدایرة المتماسه علی الخطوط من طریق التحلیل دون الترکیب در این رساله چگونگی ترسیم دایره ها با حالت های مختلف بیان شده است؛ الزیادات علی کتاب الکرة و الاسطوانة لارشمیدس؛ مسائل الهندسیه؛ مسألتان هندسیتان؛ اخراج الخطین من نقطة علی زاویة معلومه بطریق التحلیل این کتاب در موضوع ترسیم دو خط راست از یک نقطه معلوم است، به طوری که با هم زاویه معینی تشکیل دهند و به خط راست معلومی منتهی شوند، مقدار معینی باشد؛ زیادات لکتاب اقلیدس فی المعطیات؛ اختصار دعاوی المقالة الاولی من کتاب اقلیدس؛ قول علی ان فی الزمان المتناهی حرکة غیر متناهیه؛ من کلام ابی سهل فیما زاد من الاشکال فی امر المقاله الثانیه؛ من کلام ابی سهل فیما زاد من الاشکال فی آخر المقاله الثالثه؛ دو مکتوب از ابواسحاق صابی به ابوسهل کوهی
و جواب کوهی به نامه ها. از لابه لای بعضی منابع می توان به تألیف چند رساله دیگر که مفقود شده اند، پی برد: تزیین کتاب ارشمیدس فی المأخوذات؛ رسالة فی ان نسبة القطر الی المحیط نسبة الواحد الی ثلثه وسبع؛ کتابی درباره تقسیم کره به سطوح مستوی. 22

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الحکما 481. 2 ـ ریحانة الادب 7 / 148. 3 ـ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 422. 4 ـ دانش نامه ایران و اسلام 8 / 1054. 5 ـ الاعلام 5 / 237. 6 ـ الکنی و الالقاب 1 / 93. 7 ـ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 422. 8 ـ آثار الباقیه (تعلیقات) 609. 9 ـ تاریخ الحکماء 48
[1] ـ 482. 10 ـ تاریخ مختصر الدول 176. 1
[1] ـ ریحانة الادب 7 / 148 ـ 149. 12 ـ تاریخ مختصر الدول 176. 13 ـ معجم المؤلفین 13 / 175. 14 ـ الفهرست (الندیم) 90؛ تاریخ الحکما 48
[1] ـ 482؛ الاعلام 8 / 127. 15 ـ آثار الباقیه 609. 16 ـ تاریخ الحکما 428. 17 ـ الاعلام 8 / 127. 18 ـ تاریخ الادب العربی بروکلمان 4 / 624 ـ 627. 19 ـ الفهرست (الندیم) 341. 20 ـ الذریعه 10 / 248. 2
[1] ـ تاریخ الحکما 481. 22 ـ زندگی نامه ریاضیدانان دوره اسلامی 42
[1] ـ 429.

دیگر منابع: آثار الباقیه 224؛ صبح الاعشی فی صناعة الانشاء 1 / 559؛ کشف الظنون 1 / 895؛ ذیل کشف الظنون 49؛ تاریخ حکماء الاسلام 101؛ معجم مطبوعات العربیه 2 / 629؛ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 335؛ هدیة العارفین 2 / 502؛ ریاضیدانان ایرانی 195 ـ 213؛ لغت نامه دهخدا 1 / 465.

معصومه اخلاقی

هبه ا ـ اسرائیلی

هبه ا ـ اسرائیلی (قرن 5ه)

هبه ا بن کمونه اسرائیلی مشهور به ابن کمونه.

هبه ا نیای سعدبن منصوربن حسن بن کمونه، درگذشته 683ه، فیلسوف و چشم پزشک مشهور است. از زندگانی و احوال وی جز آنچه آقابزرگ بدان اشاره کرده اطلاعاتی به دست نیامد. وی می نویسد: هبه ا از فیلسوفان یهودی و معاصر ابوعلی سینا (درگذشته 428ه)، ابوریحان بیرونی (م440ه) و ابوالخیر خمار بود. 1 وی شبهاتی را مطرح کرده و برخی در مقام جواب آن برآمده اند از جمله شبهات او شبهه ای در توحید است که بر « اصالة الماهیة و انتزاعی بودن وجود » استوار است، کما اینکه فلاسفه قدیم مثل ابن سینا، خیام و شیخ اشراق نیز بر این عقیده بودند؛ لذا فلاسفه جدید مانند ملاصدرا، ملاهادی سبزواری و مدرس زنوزی به این شبهه ابن کمونه پاسخی نداده اند؛ چه ایشان بر خلاف حکمای قدیم وجود را