ابراهیم ـ

مَکْبِریابراهیم ـ مَکْبِری (م 474ه)

ابواسحاق ابراهیم بن عقیل بن جیش بن محمد مکبری قرشی دمشقی مشهور به ابن مَکْبِری.

مکبری از دانشمندان علم نحو و از شاگردان ابوالحسن علی بن احمد شرابی بوده و از او روایاتی را نقل کرده است. کسانی چون خطیب بغدادی ابومحمدبن اکفانی ابوطاهر راشد بن محمدبن عقیق قرشی معروف به ابن مکبری (م542ه)، طاهربن برکات خشوعی (م482ه) و ابن ارمنازی غیث بن علی بن عبداللّه لسلام صوری (م509ه) از شاگردان ابن مکبری بوده و از او روایت کرده اند. 1 خطیب بغدادی وی را فردی صدوق دانسته، ولی ابن عساکر قول وی را نپذیرفته، او را فردی ضعیف شمرده و متهم به جعل حدیث و سند کرده است. علت این امر آن است که ابن مکبری ادعا می کرد تعلیقه ای در علم نحو از آموزه های امیرالمؤمنین علی علیه السلام و با نگارش ابوالاسود دئلی در اختیار دارد.

نکته ای که وجود دارد، اولاً این تعلیقه در آغاز امالی ابوالقاسم عبداللّه لرحمان بن اسحاق زجاجی (م304ه) وجود داشته و در حدود ده سطر بوده است؛ اما تعلیقه ابن مکبری حدود ده ورق بوده است. در واقع ده سطر از نوشته های زجاجی را پرورش داده و به ابوالاسود نسبت داده است. ثانیا آن را از یحیی بن ابی بکیر کرمانی قاضی کرمان روایت می کند و کرمانی در سال 208ه مرده است و او نمی تواند از وی روایت کند؛ پس سند مشکل دارد. به گفته ابن عساکر، خطیب بغدادی متوجه این مسئله نشده و او را تصدیق کرده است. وی کتابی در نحو داشت و در شب سه شنبه 23 ماه ربیع الثانی در سال 474 در دمشق وفات کرد و در باب الصغیر دفن گردید. 2

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 7 / 54، 17 / 462، 24 / 450 و 48 / 124. 2 ـ تاریخ مدینة دمشق 7 / 54 ـ 56.

دیگر منابع: الاکمال 2 / 356 و ج6 / 239؛ الوافی بالوفیات 6 / 56؛ الکشف الحثیث 37؛ میزان الاعتدال 1 / 172؛ بغیة الوعاة 1 / 419؛ لسان المیزان 1 / 82؛ معجم المؤلفین 1 / 60

محمد غفوری

ابراهیم ـ

نقاشابراهیم ـ نقاش (م 493ه)

ابواسحاق ابراهیم بن یحیی نقاش طلیطلی مشهور به ابن زُرقاله و ولد زرقیال.

از زمان ولادت، رشد و چگونگی تحصیلات، استادان و شاگردان وی گزارشی نرسیده است. ریاضی دان1 و اخترشناس اندلسی و از مردم طُلَیطَله بود؛ ولی بعدها از زادگاهش به قرطبه کوچ کرد و ساکن آنجا شد. 2 تذکره نویسان گفته اند: ابن زرقاله از آگاه ترین دانشمندان علم نجوم و کواکب در روزگار خویش و مخترع ادوات و آلات نجوم به شمار می رفت3 و در محاسبات نجومی مهارت خاصی داشت. 4 در قرطبه رصدخانه ای برپا ساخته و در آن حساب حرکات و درجات ستارگان را ضبط می کرد. 5 آخرین ارصاد وی در قرطبه در سال 480 بود؛ ولی بیشتر ارصادش قبل از آن در طلیطله در ایام مأمون بن ذی النون انجام یافت. 6 برخی ابن زرقاله را مبتکر دیدگاه های جدیدی در علم ستاره شناسی و اخترشناسی دانسته اند. 7 ابن حماد اندلسی روش وی را در ارصاد کواکب پذیرفته و بر همین مبنا به ارصاد پرداخته و سه زیج بر اساس رصد وی تألیف کرده است. 8 ابن زرقاله دارای تألیفات و آثاری در موضوع ارصاد بوده که از آن جمله است: صفیحة الزرقیال، 9 العمل بالصفیحة الزیجیّه و التدبیر. 10 وی در ذی الحجّه سال 493 در قرطبه درگذشت. 11

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 34 / 144. 2 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 120؛ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 447. 3 ـ تاریخ الحکماء 57؛ طبقات الامم 97. 4 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 120. 5 ـ تاریخ الحکماء 57؛ تاریخ الاسلام 34 / 144. 6 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 120. 7 ـ تاریخ الفکر الاندلسی (حسین مؤنس) 451. 8 ـ تاریخ الحکماء 57. 9 ـ تاریخ الحکماء 57؛ فرهنگ بزرگان 23. 10 ـ فرهنگ زندگی نامه ها 1 / 447. 1
[1] ـ الوافی بالوفیات 6 / 168.

دیگر منابع: نفح الطیب 6 / 105؛ معجم المؤلفین 1 / 128؛ الاعلام 1 / 79؛ ریحانة الادب 6 / 225؛ کشف الظنون 1 / 870 و 2 / 955؛ لغت نامه دهخدا 2 / 315

اسماعیل اسماعیلی