می بردند؛ سپس ابونصر از طرف خلیفه فاطمی با سمت حجت و داعی برای امر تبلیغ و نشر مذهب اسماعیلیه راهی شیراز گردید. در آن عصر ابوکالیجار در شیراز حکومت می کرد، ابونصر در کارش موفق شد و جماعت بسیاری، از مریدان او گردیدند؛ چنان که ابوکالیجار خود یکی از مریدان او گردید؛ ولی تا خبر به خلیفه عباسی در بغداد رسید بر اخراج مؤید فی الدین پافشاری نمود؛ لذا او حدود سال 439ه به ناچار به مصر مراجعت کرد و در آنجا به کار در دربار و نیز به نشر عقاید اسماعیلیه پرداخت. او در جنگ بساسیری که علیه سلجوقیان ایران در بغداد صورت پذیرفته بود، شرکت داشت، اما سرانجام در سال 470ه در قاهره از دنیا رفت و خلیفه المستنصر فاطمی بر او نماز گزارد و در دارالعلم قاهره به خاک سپرده شد. آثارش عبارت اند از: دیوان شعر، مجالس المؤیده، السیرة المؤیده، شرح المعادک الابتداء و الانتهاء، الایضاح و التبصیر فی فضل یوم الغدیر. 1

پی نوشت ها

[1] ـ اعلام الاسماعیلیه 596.

دیگر منابع: الذریعه 9 / 1128؛ الاعلام 8 / 75؛ معجم المؤلفین 13 / 144؛ لغت نامه دهخدا 14 / 20686.

رضا جعفری نوقاب

هبه ا ـ کاتب

هبه ا ـ کاتب (زنده در 400ه)

ابونصر هبه ا احمدبن محمد کاتب معروف به ابن برنیه.

از راویان و متکلمان زیدی مذهب قرن چهارم هجری بود. 1 گفته شده برنی، معرب برنیک فارسی، نام نوعی خرما است. 2 در علت نامگذاری ابونصر به این لقب مطلبی بیان نشده است. مادرش ام کلثوم دختر ابوجعفر محمدبن عثمان بن سعید عمری (م304 / 305ق)، نایب دوم امام دوازدهم علیه السلامبوده است. 3 همین امر موجب شده تا کتابی درباره اجداد مادری اش بنویسد. گاه او را به جد مادرش اش منتسب کرده و عمری می خواندند. 4 احادیث بسیاری از او نقل شده است. ابن برنیه در مجالس ابوالحسین بن شیبه علوی زیدی مذهب حضور می یافت و تعداد ائمه را سیزده نفر می دانست و دراین باره به حدیثی در کتاب سلیم بن قیس هلالی استدلال می کرد؛ 5 ازاین روی برخی او را ضعیف در روایت می دانند. 6 ابن برنیه از خاندان نوبختی از جمله ابوالحسین بن کثیر نوبختی، 7 همچنین از ابوعلی بن ابی جید قمی، 8 جعفربن محمدبن مالک فزاری بزاز، 9 حسین بن احمد حامدی بزاز، 10
ابوعبداللّه بن غالب، 11 ابواحمد درانویه ابرص، 12 ابوالحسن احمدبن محمدبن تربک رهاوی13 روایت کرده است. از جمله شاگردان او می توان از شیخ طوسی، 14 احمدبن نوح سیرافی، 15 ابوالحسن بن کبریا نوبختی16 و ابوابراهیم جعفربن احمد نوبختی17 نام برد. منابع سال وفات او را ذکر نکرده اند. وی در سال 400 زنده بوده و در روز غدیر این سال با گروهی از جمله نجاشی (م450ه) به زیارت امیرالمؤمنین علیه السلامرفته است؛ بنا بر این باید در قرن پنجم درگذشته باشد. کتاب الامامه و کتاب اخبار ابوعمرو عمری و ابوجعفر عمری اثر اوست. 18

پی نوشت ها

[1] ـ رجال النجاشی 2 / 408. 2 ـ القاموس المحیط 4 / 286. 3 ـ رجال النجاشی 2 / 408. 4 ـ الغیبه (طوسی) 354. 5 ـ رجال النجاشی، 2 / 408؛ رجال ابن داود 199؛ نقد الرجال 367. 6 ـ رجال ابن داود 367. 7 ـ الغیبه (طوسی) 294؛ بحار الأنوار 51 / 316. 8 ـ الغیبه (طوسی) 365. 9 ـ تهذیب المقال 4 / 28. 10 ـ مستدرک الوسایل 17 / 447. 1
[1] ـ الغیبه (طوسی) 384. 12 ـ بحار الأنوار 51 / 357. 13 ـ الغیبه (طوسی) 293. 14 ـ معجم رجال الحدیث 5 / 236. 15 ـ الغیبه (طوسی) 355. 16 ـ بحار الأنوار 51 / 357. 17 ـ رجال النجاشی 2 / 409. 18 ـ همان.

دیگر منابع: رجال ابن داود 283؛ خلاصة الاقوال 263؛ نقد الرجال 5 / 124؛ ایضاح الاشتباه 315؛ کلیات فی علم الرجال 283؛ هدیة العارفین 2 / 504.

معصومه اخلاقی

هبه ا ـ لالکائی

هبه ا ـ لالکائی (م 418ه)

ابوالقاسم هبه ا بن حسن بن منصور لالکائی طبری رازی.

وی اصالتاً اهل طبرستان بود که به ری رفت و مدتی در آنجا مشغول به تحصیل شد و سپس راهی بغداد گردید و در آنجا ساکن شد. او فقه شافعی را نزد ابوحامد اسفراینی و علم حدیث را نزد عیسی بن علی بن عیسی، ابوطاهر مخلص، ابوالحسن بن جندی فرا گرفت. 1 ابوالقاسم در فقه و حدیث مهارت پیدا کرد و کتب و تألیفاتی را در زمینه سنت نوشت، اگرچه او بیشتر به امر افتا و نقل سنن پرداخته بود و کمتر نقل حدیث می کرد کسانی چون فرزندش محمد، ابوبکر خطیب، ابوبکر احمدبن علی طریثیثی و مکی کرجی سلاّر از او روایت کرده اند. او بغداد را ترک نمود و راهی دینور گردید، ولی أجل به وی مهلت نداد و در ماه رمضان سال 418ه در دینور از دنیا رفت. 2 کتاب های مذاهب اهل السنه، شرح اصول اعتقاد