در بغداد ساکن شده بود و از اهالی بغداد به شمار می رفت. او سال 322ه به دنیا آمد و پس از اینکه بزرگ شد، از کسانی چون ابن عیّاش قطّان، علی بن محمد مصری، ابن بختری و اسماعیل صفار حدیث آموخت. علمای رجال اهل سنت او را محدثی راستگو و عالم به حدیث دانسته اند. ابونصر عبیداللّه سجزی، ابوبکر بیهقی، هبه ا بن عبداللّه لرزاق انصاری و قاسم بن فضل ثقفی از او روایت کرده اند. 1 در منابع رجالی شیعه فردی به این نام وجود دارد که از مشایخ شیخ طوسی (م460ه) بوده و محدثی موثق به شمار می رفته است، ولی احتمالاً دو نفر باشند. 2 ابوالفتح در جانب شرقی بغداد سکونت داشت و در روز جمعه سوم ماه صفر سال 414ه از دنیا رفت. 3 الامالی و اجزاء حدیثی آثار اوست. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 28 / 361. 2 ـ تنقیح المقال 3 / 304. 3 ـ تاریخ بغداد 14 / 75. 4 ـ الاعلام 8 / 92.

دیگر منابع: المنتظم 15 / 162؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 293؛ الکامل فی التاریخ 9 / 334؛ تذکرة الحفّاظ 3 / 1058؛ اللباب 1 / 374؛ شذرات الذهب 2 / 201؛ الذریعه 5 / 101؛ هدیة العارفین 2 / 510؛ معجم المؤلفین 13 / 151.

رضا جعفری نوقاب

هلال ـ صابئی

هلال ـ صابئی (359 ـ 448ه)

ابوالحسن هلال بن محسن بن ابراهیم بن هلال صابئی حرّانی بغدادی کاتب.

در سال 359ه در بغداد به دنیا آمد. از ابوعلی فارسی، علی بن عیسی رمانی و ابوبکر احمدبن محمدبن جراح حدیث آموخت. 1 او در آخر عمرش به دلیل همراهی با علما، به اسلام گرایش پیدا کرد. خطیب بغدادی درباره او گفته: وی فردی راستگوست و از او روایت کرده است. دیگران نیز او را مورخ، نویسنده و مسئول دیوان انشای بغداد معرفی نموده اند. سال 448ه درگذشت. 2 آثار وی عبارت اند از: تحفة ا که بعداً با اسم اقسام ضائعة من کتاب تحفة الامراء فی تاریخ الوزراء آمده، الامائل و الاعیان، منتدی العواطف و الاحسان، 3 ذیل تاریخ ثابت بن سنان، غرر البلاغه، رسوم دار الخلافه، اخبار البغداد، الکتّاب، السیاسیه. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 30 / 196. 2 ـ تاریخ بغداد 14 / 76. 3 ـ معجم الادباء 19 / 294. 4 ـ الاعلام 8 / 92.

دیگر منابع: الذریعه 25 / 68؛ شذرات الذهب 2 / 278؛ وفیات الاعیان 6 / 101؛ المنتظم 16 / 13؛ النجوم الزاهره 5 / 60؛ البدایة و النهایه 12 / 70؛ الوافی بالوفیات 1 / 50؛ هدیة العارفین 2 / 510؛ ایضاح المکنون 1 / 261؛ کشف الظنون 2 / 1394؛ لغت نامه دهخدا 14 / 787؛ معجم المؤلفین 13 / 151.

احسان آذرکمند

همام ـ معری

همام ـ معری (زنده 454ه)

ابوغالب همام بن مفصل بن جعفر معری (مغربی).

وی به معری و به نقلی مغربی شهرت یافته بود. او یک مورخ بود و اثر تاریخی را که به نام تاریخ ابوغالب مشهور گردیده، نوشته و در آن به وقایع و حوادث تا سال 454ه پرداخته است. 1 بدین گونه می توان به دست آورد که او یکی از مؤلفان قرن پنجم هجری است. ابوغالب این اثر تاریخی خویش را بر اساس سال شماری تدوین کرده است. 2

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 2 / 510. 2 ـ کشف الظنون 1 / 281.

دیگر منابع: لغت نامه دهخدا 1 / 606.

رضا جعفری نوقاب

هیثم ـ قرشی

هیثم ـ قرشی (م403ه)

ابوالفرج هیثم بن احمدبن محمد قرشی دمشقی مشهور به ابن صبّاغ.

وی از دانشمندان فاضل شام، از فقهای شافعی1 و عالم به علم قرائت، استاد جامع اموی دمشق و زمانی امام مسجد بازار لؤلؤ دمشق بود. علم قرائت را از محضر استادانی چون ابوالفرج شنبوذی و علی بن محمدبن اسماعیل فرا گرفت و از علی بن ابی العقب و ابوعلی بن آدم قراری استفاده برده و از ایشان روایاتی را نقل کرده است. علی بن محمدبن شجاع و ابوعلی اهوازی از وی بهره مند شده و از او روایاتی را نقل کرده اند. هیثم کتابی درباره قرائت حمزه داشته است. وی در ربیع الاول سال 4032 یا 430ه در دمشق درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 28 / 92. 2 ـ غایة النهایه 2 / 357. 3 ـ کتاب الوافی بالوفیات 27 / 409.

دیگر منابع: معرفة القراء الکبار 1 / 378؛ مختصر تاریخ دمشق 27 / 165؛ معجم المؤلفین 13 / 156.

اسماعیل اسماعیلی