اشبیلیّه سکونت می کرد. او در بعضی از علوم متدوال در زمان خود چون ادب، نحو، عروض، شعر، فقه و علم نسب گوی سبقت را از بزرگان ربوده بود و در عصر خود مردی فاضل، فقیه، ادیب، نسب شناس، آگاه به علم عروض، شاعر و سخنور به شمار می آمد. وی به شهرهای گوناگون اندلس سفر می کرد. ابومطرف بن بَیْرُوله از وی روایت کرده است. بر اثر علاقه فراوان وی به عبادت، گوشه نشینی و دوری از مردم را بر زندگی در بین آنها ترجیح می داد. الردّ علی القبری و الردّ علی ابی محمد الاصیلی آثار او می باشد. سرانجام وی در سال 448ه در مُرسیه اندلس از دنیا رفت. 1

پی نوشت ها

[1] ـ کتاب الصله 2 / 676، 677.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 13 / 303.

سیدمحمد علوی

یوسف ـ رمادی

یوسف ـ رمادی (م403ه)

ابوعمر یوسف بن هارون کندی رمادی، مشهور به ابوجنیش (ابوجنیس).

اصل او از شهر رمادة واقع در مغرب بود1 و در شهر قرطبه اندلس به دنیا آمد. آنخل بالشیا مستشرق معروف بر این عقیده است: او را نه به آن دلیل که اصل او از رماده است، رمادی خوانده اند، بلکه در زبان اسپانیولی بر رماد و خاکستر جنیس گفته می شود و رمادی نیز چون به ابوجنیس شهرت داشته، عرب او را منسوب به رماد و رمادی خوانده است. 2 رمادی از ادیبان و شاعران بنام سرزمین اندلس بود و صناعت ادب را از یحیی بن هذیل آموخت3 و در فنون شعری مهارت پیدا کرد و سرآمد دیگر شاعران گشت. بیشتر ادیبان آن زمان شروع شعر را به امرؤالقیس و پایان شعر را به رمادی دانسته اند. قصیده ای که در سال 330 هنگام ورود ابوعلی قالی به اندلس سروده است، بر مهارت او دلالت دارد. این شاعر مستنصر و برخی دیگر از حاکمان بعد از او را مدح گفته است. 4 یوسف و گروهی از شاعران وقت، به اتهام هجو مستنصر به زندان افتادند، 5 گرچه در زندان اشعاری را در جلب رضایت حاکم سرود، مورد بخشش قرار نگرفت. 6 ابوعمرابن عبداللّه لبر و ولیدبن بکر اندلسی7 گزیده ای از اشعار او را روایت کرده اند. رمادی اثری را به نام کتاب الطیر در زندان نوشت که در آن درباره پرندگان
معروف و اوصاف و خواص آنان بحث کرده است، او این کتاب را به صورت منظوم قلمی کرده است و در ذیل هر قطعه نیز، ولیعهد هشام بن حکم را به امید آزادی مدح گفته است. 8 ابوجنیس در اواخر عمر فقیر و بی چیز شد و سال 403ه و در روز عنصره، یعنی زادروز یحیی بن زکریا علیه السلامو عید مسیحیان در شهر قرطبه درگذشت و در گورستان کلع آن شهر به خاک سپرده شد. 9

پی نوشت ها

[1] ـ جذوة المقتبس 346. 2 ـ الاعلام 8 / 255. 3 ـ وفیات الاعیان 7 / 228. 4 ـ جذوة المقتبس 349. 5 ـ المقتبس 74. 6 ـ مطمح الانفس 163. 7 ـ تاریخ الاسلام 28 / 93. 8 ـ جذوة المقتبس 349. 9 ـ کتاب الصله 2 / 674.

دیگر منابع: بغیة الملتمس 478؛ معجم الادباء 20 / 62؛ معجم البلدان 3 / 66؛ معجم المؤلفین 13 / 340.

مرتضی نجفی

یوسف ـ زجاجی

یوسف ـ زجاجی (352 ـ 415ه)

ابوالقاسم یوسف بن عبداللّه زجاجی جرجانی بغدادی.

اصل وی از قبیله بنی همدان و خود اهل گرگان بود. ولادت او را در 352ه نوشته اند. زجاجی در گرگان و استرآباد سکونت داشت. دانش خویش را نزد ابواحمد غطریفی و ابواسحاق بصری فرا گرفت. 1 ذهبی می نویسد جرجانی از لغت شناسان و ادیبان برجسته و بنام روزگار خویش بود و به ظرافت ها و دقایق لغت مهارت ویژه ای داشت و در این زمینه شروح و تصنیفات متعددی دارد. 2 زجاجی در 415ه در 63سالگی در استرآباد از دنیا رفت. 3 آثار وی عبارت اند از: شرح الفصیح، عمدة الکتّاب، خلق الانسان، 4 خلق الفرس، 5 اشتقاق الاسماء، اشتقاق کلمات من اوّل الغریب المصنّف، الامال، الریاحین، مسائل الخلاف، و فعلت و أفعلت. 6

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ جرجان 496 و 497. 2 ـ تاریخ الاسلام 28 / 395. 3 ـ تاج العروس 3 / 388. 4 ـ معجم الادباء 20 / 61. 5 ـ کشف الظنون 1 / 723. 6 ـ تاریخ التراث العربی 8 / 425.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 2 / 357؛ منتهی الادب 2 / 497؛ الاعلام 8 / 239؛ فرهنگ بزرگان 674؛ ریحانة الادب 2 / 370؛ لغت نامه دهخدا 8 / 11219؛ معجم المؤلفین 13 / 312؛ هدیة العارفین 2 / 550.

اسماعیل اسماعیلی