ابونعیم از سال 356 برای آموختن و استماع حدیث به مشرق و مغرب قلمرو اسلامی سفر کرد و شهرها و سرزمین های مختلف گرگان، خراسان، همدان، عراق، حجاز، شام، مصر، صقلیه و اندلس را درنوردید و در این سفرها که دست کم تا 359 ادامه داشت، 3 از بسیاری از شیوخ زمان خود همچون دارقطنی، حاکم نیشابوری، ابوبکر آجری، ابوبکر قطیعی و ابن صوّاف بهره جست. 4 ابونعیم شاگردان و راویان بسیاری داشت و از این میان کسانی چون خطیب بغدادی، ابوسعد مالینی و ابوعلی حداد را می توان نام برد. 5 آوازه او چنان بالا گرفت که از مشاهیر محدثان اصفهانش دانسته اند. درباره جرح و تعدیل او سخن ها گوناگون است، گروهی او را ثقه دانسته6 و برخی او را به دلیل روایت احادیث ضعیف و حتی مجهول و تسامح و تساهل او در نقل حکایات صوفیان مورد انتقاد قرار داده اند. 7 سبکی، ابونعیم را از شافعیان شمرده است. 8 از طرف دیگر ابن عساکر از وی با عنوان اشعری یاد کرده9 و ابن جوزی نیز او را متمایل به اشعریان دانسته است. 10 وی در سال 430ه در اصفهان از دنیا رفت. 11 به گفته برخی، مزاری در محله آب بخشان اصفهان وجود دارد که منسوب به ابونعیم است که گویا سنگ نوشته ای هم داشته است. 12 آثار وی عبارت اند از: مانزل من القرآن فی امیرالمؤمنین علیه السلام، منقبة المطهرین و مرتبة الطیبین، 13 حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، معرفة الصحابه، فضائل الصحابه، دلائل النبوه، صفة الجنه، المستخرج علی البخاری، المستخرج علی المسلم، تاریخ اصفهان (ذکر اخبار اصبهان)، 14 فضائل الجنه، 15 الاربعین فی الحدیث، حرمة المساجد، الطب النبوی، فضل اللّه لعالم العفیف، الریاضة والادب، المهدی، معجم الشیوخ، 16 طبقات المحدثین و الرواة، الشعراء، 17 فضائل الخلفاء، الفوائد مختصر الاستیعاب، الفتن. 18

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 29 / 275. 2 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 19. 3 ـ ذکر اخبار اصبهان 1 / 151. 4 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 19. 5 ـ تذکرة الحفاظ 3 / 1092. 6 ـ وفیات الاعیان 1 / 91. 7 ـ تلبیس ابلیس 169. 8 ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 18. 9 ـ تبیین کذب المفتری 243. 10 ـ المنتظم 15 / 268. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 1 / 92. 12 ـ تنقیح المقال 1 / 65. 13 ـ معالم العلماء 25. 14 ـ تاریخ الاسلام 29 / 276. 15 ـ الوافی بالوفیات 7 / 83. 16 ـ هدیة العارفین 1 / 75. 17 ـ الاعلام 1 / 157. 18 ـ اعیان الشیعه 3 / 8.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 9 / 466؛ میزان الاعتدال 1 / 111؛ لسان المیزان 1 / 201؛ النجوم الزاهرة 5 / 30؛ منهج المقال 37؛ شذرات الذهب 3 / 245؛ تاریخ بغداد 12 / 407 و 462؛ غایة النهایه 1 / 71؛ البدایة و النهایه 12 / 45؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 460.

اسماعیل اسماعیلی

احمد ـ اصفهانی

احمد ـ اصفهانی (323 ـ 410 ه)

ابوبکر احمدبن موسی بن مردویه اصفهانی معروف به ابن مردویه.

حافظ، محدث، مفسر، مورخ، جغرافیدان و رجالی قرن چهارم و پنجم هجری بود. در سال 323ه در اصفهان متولد شد. 1 از او با عنوان « طرازالمحدثین » یاد کرده2 و از بزرگان حدیث و متقن در این علم و کثیرالحدیث شمرده اند. 3 نوه اش احمدبن محمدبن احمد از علمای بزرگ قرن پنجم ملقب به ابن مردویه صغیر و خود وی ملقب به ابن مردویه کبیر بود. 4 او از استادان بسیاری در عراق و اصفهان بهره برد؛ از جمله ابوسهل بن زیاد قطان، عبداللّه بن اسحاق خراسانی، محمدبن عبداللّه صفار، محمدبن احمد اسواری، احمدبن عیسی خفاف و احمدبن محمد کرانی. از شاگردان وی نیز می توان به عبداللّه لرحمن بن منده و برادرش عبداللّه لوهاب، ابومنصور محمدبن شکرویه، ابوبکر محمدبن حسن بن محمد، ابومطیع محمدبن عبداللّه لواحد مصری و احمدبن عبداللّه لرحمن ذکوانی اشاره کرد. 5 ابن مردویه در استخراج حدیث ائمه شیعه اهتمام داشت؛ 6 با این حال، شرح حال نویسان شیعه و سنی در اینکه او سنی بوده توافق دارند. 7 اربلی با اینکه او را به دلیل تلاش فراوانش برای جمع آوری فضایل اهل بیت علیهم السلام ستوده، از وی به دلیل گنجاندن مواردی که برای شیعیان قابل قبول نیست، خرده می گیرد. 8 احمدبن موسی در ماه رمضان سال 410ه در 87 سالگی درگذشت. 9 تألیفاتی که برای او ذکر شده است عبارت اند از: المستخرج علی صحیح البخاری؛ به گفته ذهبی وی در اعتبار بیشتر احادیث این کتاب زیاده گویی کرده است؛ التشهد و طرقه و الفاظه در مجلدی کوچک، الثقفیات، تفسیر القرآن در هفت مجلد که با نام التفسیر الکبیر ذکر شده است. 10 به نظر می رسد آنچه اسماعیل پاشا با نام تفسیر المسند للقرآن یاد کرده نیز همین کتاب باشد؛ تاریخ اصفهان، الجامع المختصر در طب، 11 الأمالی شامل سیصد مجلس12 که تعدادی از اوراق آن در ظاهریه است. 13 مناقب