النجوم الزاهره 5 / 82؛ المعین فی طبقات المحدثین 137؛ ایضاح المکنون 2 / 79؛ لغت نامه دهخدا 3 / 3596.

پژوهشکده

احمد ـ باغانی

احمد ـ باغانی (345 ـ 401ه)

ابوالعباس احمدبن علی بن احمد ربعی اندلسی باغانی.

احمد در سال 345ه در باغانه آفریقا متولد شد. برای کسب دانش به مصر سفر کرد و از ابوالطیب ابن غلبون و ابوبکر أدفوی حدیث آموخت و روایت کرد. باغانی از فقهای مالکی و آشنا به قرائت، احکام و ناسخ و منسوخ، تیزهوش و از حافظه عجیبی برخوردار بود و به علم شروط (علمی که از کیفیت ثبت احکام نزد قاضی بحث می کند) آگاهی داشت. ابوعبداللّه ابن عتّاب از شاگردان وی بود که او را ستوده است. باغانی در سال 376ه به اندلس رفت و در مسجد جامع قرطبه به تدریس علم قرائت پرداخت و از جانب منصور (محمدبن ابی عامر) برای تربیت فرزندش انتخاب شد1 و از مقرّبان دربار عامریّه گردید. وی پس از مرگ ابن مکوی2 از جانب المؤید با (هشام بن حکم) به عضویت شورای قرطبه گماشته شد و در سال 401ه در اندلس درگذشت. 3 احکام القرآن اثر او می باشد. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الصله 1 / 85 و 86. 2 ـ ترتیب المدارک 2 / 680. 3 ـ الصله 1 / 85 و 86. 4 ـ هدیة العارفین 1 / 70.

دیگر منابع: معجم البلدان 1 / 325؛ تاریخ الاسلام 28 / 36؛ الدیباج المذهب 99؛ طبقات المفسرین (داوودی) 1 / 53؛ معجم المؤلفین 1 / 316؛ ایضاح المکنون 1 / 36.

محمود هیئتی

احمد ـ بتّی

احمد ـ بتّی (م405ه)

ابوالحسن احمدبن علی بتّی لیثی.

احمد را به بتّ از توابع بغداد نسبت داده اند. 1 بتّی دانشمند، سخنرانی خوش بیان، آگاه به ادبیات، شاعر، 2 حافظ قرآن، 3 محدث و صاحب خط و نگارش نیکو بود و با دستگاه های آواز و آداب غنا آشنایی داشت. او قرآن را نزد زیدبن ابی بلال فرا گرفت و از ابوبکربن مقسم مقری و دیگران روایت کرد. علی بن محسن تنوخی و محمدبن محمدبن علی شرطی از او روایت کرده اند. وی مدتی نویسنده
خلیفه قادر با (حکومت 381 - 422ه) بود و دیوان خبر و برید در دیوان قادری به او سپرده شد. احمد شوخ طبع و بذله گو بود و مدتی ندیمِ چند تن از وزرا و زمانی در زمره ندیمان بهاءالدوله بویهی قرار گرفت. بتی در اصول معتزلی مذهب بود و در فقه از ابوحنیفه پیروی می کرد. 4 سید رضی در مرگ او مرثیه ای سروده است. 5 الفخری، القادری، العمیدی از تألیفات اوست. بتی در سال 405ه درگذشت. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 1 / 334. 2 ـ تاریخ بغداد 4 / 320. 3 ـ المنتظم 15 / 93. 4 ـ معجم الادباء 3 / 255. 5 ـ دیوان شریف رضی 1 / 170. 6 ـ تاریخ بغداد 4 / 320.

دیگر منابع: دمیة القصر 1 / 335؛ الکامل فی التاریخ 9 / 251؛ البدایة و النهایه 11 / 401؛ الوافی بالوفیات 7 / 231؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 120؛ الاعلام 1 / 171؛ نشوار المحاضرة و اخبار المذاکره 7 / 24؛ الامتاع و المؤانسه 3 / 100؛ نزهة الالباء 359.

ابراهیم اسفندیاری

احمد ـ بتّی

احمد ـ بتّی (م 490ه)

ابوجعفر احمدبن عبداللّه لولی بن احمدبن عبداللّه لولی بتّی بنینی بلنسی.

وی اهل بلنسیه از شهرهای مشهور اندلس و منسوب به بتّه از روستاهای بلنسیه بود. 1 وی به علم انساب2 نحو و لغت آشنا، و فردی کاتب و شاعر، بلیغ، خوش قریحه بود و در اشعارش ظرافت خاصی داشت. اشعار زمان جاهلی و اسلام را به خوبی می شناخت و آنها را به رشته تحریر درآورده بود. 3 برخی گفته اند: وی در شهر مریه از شهرهای بزرگ اندلس، ابوعلی صدفی را ملاقات کرد و از وی مطالبی آموخت. 4 ظاهراً بتّی از مشاغل سیاسی و اجتماعی نیز به دور نبود و کاتب دربار برخی از وزرای بلنسیه بوده و اشعاری هم از خود بر جای گذاشت. 5 تذکرة الالباب باصول الانساب اثر او می باشد. 6 او سرانجام در سال 490 زمانی که قنبیطور سیّد بر بلنسیه چیره شد و آنجا را به اشغال درآورد، وی را در آتش سوزانید. 7 در زمان وفات او اختلاف است. 8

پی نوشت ها

[1] ـ بغیة الملتمس 182. 2 ـ معجم المؤلفین 1 / 276. 3 ـ تکمله الصله 1 / 30. 4 ـ الاعلام 1 / 151. 5 ـ بغیة الوعاة 1 / 333. 6 ـ معجم المؤلفین 1 / 276؛ ایضاح المکنون 1 / 272. 7 ـ التکملة لکتاب الصله 1 / 30؛