قاریان بود روایت کرد. وی یکی از افراد بی نظیر عصر خویش در علوم قرآن و مفسر بزرگ خراسان و حافظ قرآن کریم بود که ابوالحسن واحدی تفسیر قرآن را از او آموخت. ابواسحاق محدثی ثقه بود که از واعظان و ادیبان، احادیث بسیاری آموخت و نقل نمود که همه از احادیث صحیح شمرده شده است. ثعلبی تفسیری بزرگ برای قرآن نوشته بود که برخی اهل سنت گویند مطالعه آن انسان را از تفاسیر دیگر بی نیاز می کرد. نیز کتاب العرائس فی قصص الانبیاء از آثار علمی وی می باشد. 3 سرانجام احمد سال 427ه در نیشابور از دنیا رفت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 1 / 212. 2 ـ غایة النهایة فی طبقات القراء 1 / 100. 3 ـ معجم الادباء 5 / 36. 4 ـ غایة النهایه فی طبقات القراء 1 / 100.

دیگر منابع: اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 238؛ انباة الرواة 1 / 119؛ تاریخ نیشابور (المنتخب من السیاق) 109؛ تاریخ الاسلام 29 / 185؛ سیر اعلام النبلاء 17 / 435؛ الوافی بالوفیات 7 / 307؛ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 58؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 329؛ توضیح المشتبه 2 / 52؛ مفتاح السعادة 2 / 58؛ کشف الظنون 2 / 1131.

سیدعیسی حسینی اسرمی

احمد ـ جرجانی

احمد ـ جرجانی (زنده در اوایل قرن 5ه)

ابوهیثم احمدبن حسن جرجانی (بوزجانی).

به دلیل کمبود اطلاعات، زندگانی ابوهیثم برای ما چندان روشن نیست. تنها می دانیم وی از دانشمندان اسماعیلی مذهب و از حکیمان، 1 پزشکان معروف2 و شاعران اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری بوده است. 3 جرجانی از دوستداران اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده و شاگردانی همانند محمدبن سرخ نیشابوری (نشوی) داشته که مدت نه سال در محضر او کسب دانش کرده است. 4 ابوهیثم دیوان شعر و قصیده ای به زبان فارسی در باب حکمت در 82 بیت با عنوان چون و چرانامه دارد که ابتدا شاگردش محمدبن سرخ و سپس ناصرخسرو (م481) دو بار آن را شرح کرده است. شرح کوچک ناصرخسرو همراه دیوان ناصرخسرو به چاپ رسیده و شرح جامع و مفصل او با عنوان جامع الحکمتین چاپ شده است. 5 تاریخ درگذشت جرجانی مشخص نیست؛ ولی به گفته برخی پژوهشگران امروزی او تا اوایل قرن پنجم زنده بوده است.

پی نوشت ها

[1] ـ درّة الاخبار و لمعة الانوار 78. 2 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی 1 / 24. 3 ـ تاریخ ادبیات در ایران 1 / 521. 4 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 6 / 409. 5 ـ الذریعه 9 / 260.

دیگر منابع: جامع الحکمتین؛ تاریخ حکماء الاسلام 156.

محمد غفوری

احمد ـ جرجانی

احمد ـ جرجانی (م482ه)

ابوالعباس احمدبن محمدبن احمد جرجانی.

فقیه شافعی و ادیب بزرگ قرن پنجم هجری بود. 1 در منابع از سال تولد و زادگاهش سخنی به میان نیامده است؛ اما از ملقب بودن او به جرجانی می توان وی را اهل جرجان دانست. وی را فاضل، ادیب و دارای نظم و نثری ملیح و زیبا معرفی کرده اند. او درجوانی به بغداد رفت و در آنجا فقه شافعی را آموخت و از محمدبن محمدبن غیلان، علی بن محسن تنوخی، حسن بن علی جوهری، هلال بن محسن صابی و عبیداللّه بن علی رقی حدیث شنید. سپس به بصره رفت و از قاضی ابوتمام علی بن محمد بهره برد. 2 او مدتی نیز در این شهر به قضاوت اشتغال داشت. 3 ابوالحسن قزوینی، ابوعبداللّه صوری، قاضی ابوالطیب، قاضی ماوردی، ابوبکربن شاذان و ابواسحاق شیرازی از دیگر استادان او بودند. 4 جرجانی در سالخوردگی دوباره به بغداد بازگشت و به تدریس و نقل حدیث پرداخت. ابوطاهر احمدبن حسن کرجی، ابوالقاسم سمرقندی، 5 ابوالقاسم عبداللّه لواحد بصری قاضی نهرالدیر، 6 ابوعلی بن سکره و حسین بن عبداللّه لملک ادیب7 از شاگردان او بودند. جرجانی که مجدداً به ایران آمده بود، در سال 482ه در راه اصفهان به بصره درگذشت. 8 آثاری از وی به جای ماند که منابع به صورت پراکنده و با تفاوت هایی در ضبط نام و موضوع آثار، از آنها یاد کرده اند. 9 آثار وی عبارت اند از: البلغه در چهار مجلد، المعایاة مشتمل بر انواع امتحان (یا در عقل)، کنایات الادباء و اشارات البلغاء در محاسن نظم و نثر، کنایات الغایات در فروع فقه شافعی و مشتمل بر انواع امتحانات، التحریر در فروع شافعی، منتخب کنایات الادباء و اشارات البلغاء، 10 الشافی در چهار مجلد11 که هر سه در فقه شافعی هستند، 12 الاربعین در حدیث، 13 مختصر المعارف، 14 کتاب الأدبا. 15

پی نوشت ها

1ـ طبقات الشافعیه (اسنوی) 1 / 340. 2 ـ الوافی بالوفیات 7 / 33
[1] ـ 332.