پی نوشت ها

1ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 570. 2 ـ المنتخب من السیاق 215. 3ـ طبقات الشافعیة الکبری 4 / 264. 4 ـ تاریخ الاسلام 29 / 256. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 17 / 570. 6ـ هدیة العارفین 1 / 200. 7ـ المنتخب من السیاق 215.

دیگر منابع: تذکرة الحافظ 3 / 1100؛ الوافی بالوفیات 8 / 394؛ طبقات الشافعیه (اسنوی) 2 / 155؛ العبر 2 / 261؛ شذرات الذهب 3 / 244؛ معجم المؤلفین 2 / 228؛ کشف الظنون 2 / 1059؛ مرآة الجنان 3 / 40؛ طبقات الحفّاظ (سیوطی) 421؛ الاعلام 1 / 293؛ ایضاح المکنون 2 / 53؛ تبصیر المتنبه 1 / 1068؛ الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 288؛ المعین فی طبقات المحدثین 129.

عبداللّه لعلی باقری

اسدی طوسی علی ـ اسدی

اسعد ـ عتبی

اسعد ـ عتبی (404 ـ 494ه)

ابوابراهیم اسعدبن مسعودبن علی عتبی کاتب نیشابوری.

در سال 404ه در نیشابور متولد شد و در محله مدرسه بیهقی سکونت داشت. 1 ابتدا نزد منصوربن عبداللّه لملک ثعالبی علم ادب را فرا گرفت و از افرادی مثل ابوبکر حیری و ابوسعید صیرفی و دیگران حدیث نقل کرد و افرادی مثل ابوطاهر سنجی و عبداللّه لخالق شحّامی از او حدیث نقل کرده اند. 2 او مردی شاعر و کاتب بود و در جامع منیعی، مجلس املای حدیث برپا نموده و مدت ها در آنجا املای حدیث کرد و بزرگان و محدثان در مجلس او حاضر می شدند. از آثار علمی او کتاب درة التاج و تاج الرسائل را نام برده اند. یاقوت وی را فردی مورد اعتماد توصیف نمود. گویند او در ایام جوانی کاتب دیوان غزنوی و سلجوقی بوده و مسئولیت جمع آوری خراج را برعهده داشت و به همراهی ابوسعید محمدبن منصور عمید خراسان سفرها نمود و همنشین بزرگان شد و پستی و بلندی روزگار چشید؛ ولی عاقبت کارهای دیوانی را رها کرده و از عمل خویش توبه نموده و ملازمت کنج خانه و قناعت را برگزید و تا آخر عمر نظام الملک در قید حیات بود. 3 عتبی سرانجام در جمادی الاولی سال 494ق درگذشت و در مقبره شاهنبر نیشابور دفن شد. 4 البته برخی وفات او را در سال 485ه ذکر کرده اند. 5

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 6 / 97. 2 ـ تاریخ الاسلام 34 / 342. 3 ـ معجم الادباء 6 / 97 و 98. 4 ـ الانساب 4 / 150. 5 ـ هدیة العارفین 1 / 204.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 10 / 326؛ معجم المؤلفین 2 / 248؛ لغت نامه 2 / 1945.

پژوهشکده

اسعد ـ گرگانی

اسعد ـ گرگانی (م حدود 455ه)

فخرالدین اسعد گرگانی.

از شاعران مشهور و داستان سرایان بزرگ ایران که در علوم متداول روز نیز بهره ای وافر داشت و در نیمه اول قرن پنجم هجری می زیست. 1 برخی به اشتباه او را معاصر محمودبن محمدبن ملکشاه سلجوقی (51
[1] ـ 525ه) دانسته اند؛ 2 ولی ازآنجاکه فخر گرگانی در منظومه خود تنها به مدح مؤسس این سلسله، طغرل سلجوقی (429 ـ 455ه)، پرداخته3 و از سلطان دیگری یاد نکرده، روشن می شود وی در زمان طغرل می زیسته و دوران بالندگی و شهرتش مصادف با حکومت این پادشاه بوده است. او پس از سال 446ه و گویا در اواخر عهد این پادشاه وفات کرد. 4 تنها اثر او منظومه ویس و رامین است. 5 دولت شاه سمرقندی به اشتباه این اثر را به نظامی عروضی و بار دیگر به نظامی گنجوی نسبت داده است. 6 گرگانی، داستان دلباختگی رامین برادر موبدی از موبِدان عهد اشکانی به ویس، شاهزاده اشکانی را بین سال های 446 تا 455ه از زبان پهلوی به نظم فارسی برگرداند. 7 اسعد گرگانی که این منظومه را به سفارش حاکم اصفهانی سروده، پس از وصف و ستایش خداوند و مدح طغرل و وزیر معروف او خواجه عمادالدین ابونصر منصور و همچنین حاکم اصفهان ابوالفتح مظفر به داستان مذکور پرداخته است. 8 وی اثر خود را در عین سادگی، با فصاحت و بلاغت آراسته و معلومات فلسفی او جز در مقدمه، در باقی منظومه و داستان تأثیری نداشته است؛ ازاین رو اشعار او خالی از اصطلاحات پیچیده علمی است. 9 نظامی گنجوی هنگام سرودن خسرو و شیرین به بسیاری از موارد این کتاب نظر داشته و از آن الهام گرفته است. 10 به غیر از ویس و رامین چند قطعه دیگر از اشعار را به فخر گرگانی نسبت داده اند؛ 11 ولی عوفی، به غیر از ویس و رامین تنها از آگاهی خود بر یک قطعه کوتاه از اشعار او خبر داده و آن را نقل کرده است. 12

پی نوشت ها

[1] ـ گنج و گنجینه 557؛ سخن و سخنوران 364. 2 ـ مجمع الفصحاء 1 / 2 / 1388. 3 ـ ویس و رامین 7 ـ 16. 4 ـ تاریخ ادبیات در ایران (صفا)