صحیح الاعتقاد و کریم النفس دانسته، ولی ابن خلّکان و یاقوت از وی به بدی یاد کرده و او را فردی ازخودراضی، مغرور و متکبر معرفی کرده اند که لقب مَلِک النحاة را بر خود گذاشته بود و هر کس نیز او را به غیر این لقب یاد می کرد، مورد غضب و خشم او واقع می شد. او بسیار بدزبان و فحاش نیز بود به گونه ای که برخی از دانشمندان زمان خود را با تعابیری زشت یاد می کرد ! 2 اگرچه غالبا او را شافعی، برخی از شیعیان متعصب شمرده اند که پس از وفاتش، اهل سنت بسیار شادمانی کردند. 3 آثار و تألیفات ملک النحاة عبارت اند از:

الحاوی دو جلد در علم نحو، العُمَد ( العُمْده ) در نحو، المقتصد در علم صرف در یک مجلد بزرگ، اسلوب الحق فی تعلیل القرائات العشر، التذکرة السفریه فی البغیة السنجریه، العروض، الحاکم دو مجلد در فقه شافعی، مختصرٌ فی اصول الفقه، المقامات که شبیه مقامات حریری نوشته شده است؛ دیوان شعر. یاقوت و ابن عساکر اشعاری از او را که در مدح پیامبر صلی الله علیه و آله و در فخر عرب بر عجم گفته نقل کرده اند؛ 4 المنتخب در نحو؛ 5 المسائل العشر المُثْعِبان الی الحشر. 6

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ مدینة دمشق 8 / 62. 2 ـ وفیات الاعیان 2 / 93. 3 ـ البدایة و النهایه 12 / 272. 4 ـ معجم الادباء 8 / 122. 5 ـ الوافی بالوفیات 12 / 56. 6 ـ بغیة الوعاة 1 / 505.

دیگر منابع: العِبَر فی خبر من غَبَر 3 / 55؛ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 63؛ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 2 / 8؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 512؛ شذرات الذهب 4 / 227؛ الأعلام 2 / 193؛ روضات الجنان 3 / 85؛ اعیان الشیعه 5 / 115؛ هدیة العارفین 1 / 279؛ کشف الظنون 1 / 392 و 624 و 2 / 1170؛ النجوم الزاهرة 6 / 68؛ المختصر من تاریخ ابن الدبیثی 158؛ انباه الرواة 1 / 350؛ الوافی بالوفیات 12 / 56.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

حسن ـ جاوانی

حسن ـ جاوانی (قرن ششم هجری)

حسن بن احمد بن محمد بن حسین جاوانی ( جاوابی ).

وی از رجال قرن ششم هجری1 و از جاوابیین ( جاوانیین ) ـ طایفه ای از کردها ـ شهر حلّة بود. 2 صاحب ریاض او را به دلیل کلام خود او که می گوید: از عده ای از قدما که از جمله آنها علی بن احمد بن ابی عبداللّه برقی می باشد، برای ما روایت شده از قدمای شیعه خوانده است. همچنین او از استادان شیخ صدوق، شیخ مفید و شیخ طوسی روایت می کند، ولی صدر حدیث را ذکر نکرده است. صاحب
ریاض سپس مطلب فوق را دارای اشکال دانسته و می گوید چگونه چنین چیزی صحیح است و حال آنکه جاوانی از ابوعبداللّه محمد بن احمد بن شهریار خازن ـ از رجال قرن پنجم ـ که شاگرد شیخ طوسی بوده روایت کرده است. جاوانی اثری به نام نور الهدی و المنجی من الردی دارد. این کتاب درباره فضایل امام علی علیه السلامنوشته شده و ابن طاووس بیشتر روایات کتاب التحصین لاسرار مازاد عن کتاب الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام خود را از این کتاب نقل کرده و می گوید من در نسخه ای از کتاب نور الهدی، به خط حافظ محمد بن محمد معروف به ابن الکامل را دیدم که حاکی از مطالب تحقیقی این اثر می باشد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات اعلام الشیعه 3 / 54. 2 ـ الذریعة 24 / 387. 3 ـ ریاض العلماء 1 / 155.

دیگر منابع: اعیان الشیعه 5 / 16؛ معجم مؤلفی الشیعه 114.

محمود هیئتی

حسن ـ خوارزمی

حسن ـ خوارزمی (498 ـ 543 ه )

ابوعلی حسن بن مسعود بن حسن خوارزمی دمشقی ابن وزیر.

اصل وی از خوارزم و جدش حسن خوارزمی وزیر تاج الدوله تتش پسر آلب ارسلان حاکم دمشق بود. 1 ابوعلی در 498ه در دمشق زاده شد و تحصیلات خویش را در مسافرت به شهرها و بلاد گوناگون فرا گرفت. 2 گفته شده بسیار سفر می کرد و با زیرکی و تیزهوشی خاصی که داشت به زودی بر علم حدیث و انساب تسلط یافت. در بغداد از ابن بیان، در اصفهان از فاطمه جوزدانیه و در مرو از زاهر بن طاهر، حدیث شنید؛ همچنین به بلخ و هرات و غزنه و هند مسافرت کرده و از شیوخ بسیاری بهره برده است. 3 صفدی می نویسد: ابوعلی پیش از آنکه به فقه و حدیث روی آورد در لباس نظامی بود و در خدمت نیروهای ارتشی و نظامی بود؛ اما پس از آن از ارتش کناره گیری کرد و به تحصیل علم و کسب دانش روی آورد. 4 قرشی وی را در شمار فقهای حنفی ذکر کرده است. 5 خوارزمی افزون بر علوم یادشده، در شعر هم دستی داشت و نیکو می سرود. ذهبی پاره ای از اشعار او را در کتاب خود آورده است. 6 ابوعلی در زمانی که در مرو اقامت داشت، حلقه تدریس برپا ساخته و در جامع مرو به املای حدیث اشتغال داشت. 7 ابن حجر به نقل از ابن عساکر نوشته است: