طبری در کتاب بشارة المصطفی آورده است حسکا در سال 510ه در شهر ری از عمویش ابوجعفر محمد بن حسن بر ما روایت کرد. شیخ صدوق عموی بزرگ ابومحمد و شیخ منتجب الدین صاحب الفهرست از نوادگان اوست. 2 منتجب الدین در فهرست خویش تألیفات جدش را این گونه ذکر کرده است: سیر الانبیاء و الائمه علیهم السلام، الاعمال الصالحه، العبادات. نیز آورده است کتاب سیر الانبیاء را پدرم عبیداللّه از پدرش حسن بر من روایت نمود. 3 بنا بر اینکه حسکا از شاگردان شیخ طوسی ( م 460ه ) بوده و نیز در سال 510ه از عمویش در شهر ری روایت نموده، برمی آید وفات وی در نیمه اول قرن ششم واقع شده است.

پی نوشت ها

[1] ـ اعیان الشیعه 5 / 49. 2 ـ ریاض العلماء 1 / 171. 3 ـ فهرست منتجب الدین 42.

دیگر منابع: أمل الآمل 2 / 64؛ منتهی المقال 2 / 370؛ جامع الرواة 1 / 193؛ قاموس الرجال 3 / 217؛ الذریعه 2 / 247 و 12 / 276؛ معجم رجال الحدیث 4 / 304؛ تنقیح المقال 1 / 273؛ دایرة المعارف الشیعیة العامه 8 / 64؛ فرهنگ بزرگان 144؛ معجم المؤلفین 3 / 218؛ طبقات اعلام الشیعه 3 / 56؛ ریحانة الادب 6 / 11.

سیدمهدی حسینی عربی

حسن ـ ربعی

حسن ـ ربعی (537 ـ 586 ه )

ابوالمواهب حسن بن هبه اللّه بن محفوظ بن حسن ربعی تغلبی دمشقی، ملقب به ابن صَصری.

در سال 537ه متولد شد. نام وی در آغاز نصراللّه بود که بعدها به حسن تغییر نام داد. او برای کسب علوم به مناطقی چون حماة، حلب، دمشق، موصل، بغداد، همدان، اصفهان و تبریز سفر کرد و از محمد بن مظفر، نصراللّه بن محمد مصیصی، محمد بن عبدالباقی بن بطی و دیگران بهره برد و پس از آنکه در علوم گوناگون تَبحر یافت، شروع به تألیف کُتب نمود. 1 ابن صصری، معجمی با عنوان معجم الشیوخ در شانزده جزء برای خود جمع نمود و آثاری چون فضائل الصحابه، فضائل بیت المقدس یا فضائل القدسی؛ عوالی بن عُینیه، رباعیّات التابعین را به نگارش درآورد؛ تألیفات وی در آتش سوزی منطقه کلاّسه دمشق از بین رفت. فرزندش امین الدین سالم و دیگران از محضر درس او استفاده نمودند. ابوالمواهب درنهایت در سال 586ه درگذشت. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 12 / 292. 2 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 1358.

دیگر منابع: مرآة الجنان 3 / 327؛ النجوم الزاهرة 6 / 112؛ سیر اعلام النبلاء 22 / 282؛ العبر 3 / 91؛ الاعلام بوفیات الاعلام 2 / 396؛ شذرات الذهب 4 / 285؛ معجم المؤلفین 3 / 301؛ ایضاح المکنون 1 / 547، 2 / 130، 196 و 509؛ هدیة العارفین 1 / 279.

سیدمهدی حسینی عربی

حسن ـ رصاص

حسن ـ رصاص (584ه )

ابوبکر حسن بن محمد بن حسن حسام الدین رصاص.

هرچند درباره زندگی و مذهب وی آگاهی چندانی در دست نیست، با توجه به اینکه برادرش احمد رصاص را جزء فقهای اصولی و از اعیان و بزرگان زیدی مذهب ساکن یمن برشمرده اند1 و پسرش احمد بن حسن رصاص ( م 656ه ) را نیز در زمره فقهای بزرگ زیدیه این ناحیه دانسته اند، 2 همچنین المنصور باللّه عبداللّه بن حمزه، مهم ترین شاگرد وی از ائمه زیدیه این خطه محسوب می شد. 3 با تأملی بر عناوین بعضی از آثار وی ازجمله الانتصار لمذاهب العترة الاطهار و ثلاثین مسأله فی علم الاصول می توان چنین گمانه زد وی نیز از علمای اصولی و زیدی مذهب این دیار بوده است. از عبداللّه بن حمزه بن سلیمان ( م614ه ) به عنوان مهم ترین شاگرد وی نام برده شده که خود در شمار بزرگان و رهبران زیدیه آنجا به حساب می رفت، عالمی فاضل و صاحب تألیفات متعدد که اصولیین اصول فقه و اصول دین را نزد وی آموخت. 4 وفات او در سال 584ه می باشد، 5 اما بعضی منابع سال ششصدهجری را نیز برای تاریخ وفات وی ذکر کرده اند. 6

آثار و تألیفات: وی عبارت اند از الانتصار لمذاهب العترة الاطهار که وجود نسخه ای خطی از آن را در مصر ذکر کرده اند، شرح ثلاثین مسأله فی علم اصول که نسخه ای خطی از این اثر در 49 ورقه در مجموعه ای در امبروزیانه وجود دارد، المؤثرات و مفتاح المشکلات که شامل مجموعه ای در علم کلام می باشد و از این اثر نیز نسخه ای خطی در کتابخانه مصر نگهداری می شود. همچنین در شرح این اثر، نسخه ای از کتاب مصباح الظلمات اثر علی بن محمد احمد بکری در مدرسه عید روس حبشی در حضرموت موجود می باشد7 که تاریخ نگارش این نسخه موجود، از کتاب مؤثرات سال هزارهجری می باشد