حسن ـ عطارحسن ـ عطار (488 ـ 569ه )

ابوالعلاء حسن بن احمد بن حسن عطار هَمَدانی.

محدث مقری لغت دان و ادیب بزرگ اسلامی ابوالعلاء در چهاردهم ذی الحجه سال 488ه در همدان به دنیا آمد. نخستین استماع او در هفت سالگی از عبدالرحمان بن حمدونی صورت گرفت. وی پس از بهره گرفتن از جمعی از مشایخ همدان برای ادامه تحصیل راهی بغداد شد و در آنجا از شیوخ بزرگ حدیث مانند ابوالقاسم بن بیان، ابوعلی بن نبهان و ابوعلی بن مهدی استماع کرد. در سفری به اصفهان از ابوعلی حداد و محمود أشقر حدیث شنید. همچنین در سفر به خراسان صحیح مسلم و دیگر روایات را از محمد بن فضل فراوی آموخت. 1 سپس به زادگاهش همدان بازگشت و باقی زندگانی خود را در همدان وقف آموختن حدیث و قرائت کرد و میان مردم از جایگاه والایی برخوردار بود و مردم برای آموختن قرائات مختلف و احادیث به او مراجعه می کردند. در نقل روایت فردی دقیق و امانت دار بود. 2 او تلاش بسیاری در تحصیل و حفظ علوم داشت، به طوری که به نقل از خود او کتاب الجُمَل عبدالقاهر جرجانی را در یک روز از صبح تا عصر حفظ نمود. همچنین کتاب جمهره ابن درید، المجمل ابن فارس و النسب ابن بکار را از بَرداشت. علاقه او به آموختن حدیث به قدری بود که می گفت اگر کسی حدیثی از پیامبر صلی الله علیه و آله برای من نقل کند که آن را نشنیده باشم، دهان او را پُر از طلا می کنم. 3 ابوالعلاء شاگردان و راویان بسیاری داشت که ازجمله آنها ابواحمد عبدالوهاب بن سکینه، ابوالمواهب بن صصری، عبدالقادر بن عبداللّه رهاوی، یوسف بن احمد شیرازی، محمدمحمود حمامی و عتیق بن بدل مکی می باشند. 4 وی با وجود نفوذ و احترامی که نزد صاحبان قدرت داشت، هرگز بدیشان نزدیک نمی شد و کمک مالی آنان را قبول نمی کرد، حتی تدریس در مدرسه ای را از آنان نمی پذیرفت و در خانه خود تعلیم می داد. 5 ابوالعلاء نزد خلفا نیز از احترام برخوردار بود. یاقوت به نامه ای احترام آمیز که خلیفه مقتفی بدو نوشته اشاره کرده است. شهرت و سجایای او موجب گردید تا به زودی دوستداران درباره او راه اغراق پیموده کرامت ها و خواب هایی بدو نسبت دهند. 6 رجال نویسان حنبلی او را در شمار پیروان مذهب خود آورده اند7 و شیخ منتجب الدین و علامه مجلسی او را از امامیه شمرده اند. 8 او سرانجام
در دهم جمادی الآخر سال 569ه در همدان درگذشت. 9 آثار او عبارت اند از: الوقف و الابتداء، معرفة القرائه، الهادی فی معرفة المقاطع و المبادی، 10 الغایة فی القرائات العشر، الماآت، التجوید، الانتصار فی معرفة قرّاء المدن و الامصار، 11 الادب فی حسان الحدیث، مفردات القراء12 و اخبار المهدی. 13

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 40. 2 ـ المنتظم 18 / 208. 3 ـ معجم الادباء 8 / 5. 4 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 40. 5 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 1324. 6 ـ معجم الادباء 8 / 5. 7 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 324. 8 ـ فهرست ( منتجب الدین ) 65؛ بحار الأنوار 102 / 228. 9 ـ المنتظم 18 / 208. 10 ـ الاعلام 2 / 181. 1
[1] ـ غایة النهایة 1 / 204. 12 ـ معجم المؤلفین 3 / 197. 13 ـ التشریف بالمنن 28.

دیگر منابع: المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 96؛ الوافی بالوفیات 11 / 384؛ هدیة العارفین 1 / 280؛ ایضاح المکنون 1 / 606؛ بغیة الوغاة 1 / 494؛ الکامل فی التاریخ 11 / 411؛ دول الاسلام 299؛ العبر 3 / 56؛ مرآة الجنان 3 / 294؛ النجوم الزاهرة 6 / 72؛ البدایة و النهایة 12 / 286؛ شذرات الذهب 4 / 231.

محمود هیئتی

حسن ـ علوی

حسن ـ علوی (509 ـ 593 ه )

ابومحمد حسن بن علی بن حمزه علوی حسینی علم الدین ابن اقساسی.

به نوشته برخی از معاصران وی از فرزندان زید بن علی بن حسین بود و در 509ه زاده شد. او مردی باهیبت، باوقار، فاضل و شاعری زبان آور و خوش سخن بود. 1 به نوشته علامه مجلسی، علی بن علی بن نما از وی روایت کرده است. 2 ابن اقساسی در کوفه زاده شد و در همانجا نشو یافت او که از خاندانی ادیب پرور و بزرگ زاده بود، طبع شعر داشت. زمانی به بغداد وارد شد و در مدح خلفای بنی عباس ازجمله مقتفی، مستنجد، مستضیی و ناصر اشعاری سرود و ریاست علویین بغداد را بر عهده گرفت. همچنین نایب شریف مرتضی در امارت حج و سالیان متعددی امیر حاج بود. 3 به نوشته محسن امین این سمت در سال 589ه از سوی الناصر خلیفه وقت به عهده وی گذاشته شد و تا سال 593 بر این سمت باقی بود، اما سرانجام عزل گردید و گوشه نشینی اختیار کرد و اندکی بعد در همان سال درگذشت و در مقبره عبداللّه در بیرون شهر بغداد به خاک سپرده شد. ابومحمد