مدینی، سلفی و ابوالمجدزاهر بن احمد اشاره کرد. محمد فتوانی از مطالب و بیانات علمی خلاّل معجمی بالغ بر ده جزء تنظیم نمود. 1 کتاب مَن ادرکهم الخلال من اصحاب أبی عبداللّه بن منده تألیف اوست. وی در سال 532ه وفات یافت. 2

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 620. 2 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 212.

دیگر منابع: دول الاسلام 277؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1277؛ بغیة الوعاة 1 / 536.

سیدمهدی حسینی عربی

حسین ـ رازی

حسین ـ رازی (م بین 552 تا 559 ه )

ابوالفتوح حسین بن علی بن محمد جمال الدین رازی نیشابوری خُزاعی.

ابوالفتوح در اصل اهل نیشابور، ولی ساکن ری بود و بدانجا منسوب گردید. او از بزرگان علمای امامیه و به عالمی عامل، متکلم کامل، فقیه، ادیب، فاضل، واعظ، مفسر مشهور و نظایر اینها موصوف بود. از نظر نسب، از اولاد عبداللّه بن بدیل بن ورقاء خزاعی ( صحابی که جلالتش واضح و تشیع بنی خزاعه و محبت آنها به خانواده عصمت از دیرباز معروف بود ) می باشد. از معاویه نقل شده است: « محبت قبیله خزاعه به علی به اندازه ای است که اگر زنان شان قادر می بودند، با ما می جنگیدند تا چه رسد به مردان ایشان ». 1 خاندان ابوالفتوح ازجمله خاندان های معروف امامیه است و شمار بسیاری از این خاندان از علمای بزرگ و صاحب تألیفات متعدد می باشند. وی از محضر درس پدر بزرگوارش علی بن محمد و نیز عموی پدرش عبدالرحمان بن احمد و شیخ ابوعلی طوسی فرزند شیخ الطائفه استفاده نمود2 و به واسطه شیخ ابوعلی از شیخ طوسی روایت کرد. ابن شهر آشوب ( م588ه ) و شیخ منتجب الدین بن بابویه ( م585ه ) و برخی از اجلای دیگر نیز از شاگردان وی بوده3 و از او اجازه روایت داشتند. صاحب ریاض العلماء گوید: من قسمتی از کتاب تفسیر روض الجنان و روح الجنان ابوالفتوح را در اصفهان دیده ام، وی با دست خط خود در آن، در سال 552ه به برخی از شاگردانش اجازه روایت داده بود و نیز از این تفسیر بر می آید وی متمایل به تصوف بوده است. 4 مشهورترین تألیف رازی همین تفسیر اوست که مشتمل بر بیست مجلد و مورد استفاده فقیهان، مفسران، ادبیان، مورخان و واعظان بوده است. وی در
این تألیف اهتمام تمام در تفسیر قرآن مجید و ابطال شبهات مخالفان به کار برده و دقت نظر بسیار نموده است. با تعمق در تفسیر مجمع البیان طبرسی برمی آید به نوعی تلخیص روض الجنان رازی است. 5 فخر رازی نیز در التفسیر الکبیر خود از آن بهره فراوانی برده است. ابوالفتوح به غیر از تفسیر روح الجنان تفسیر دیگری نیز به زبان عربی تألیف نمود. 6 تألیفات دیگر او عبارت اند از: روح الاحباب و روح الالباب، رسالة الحسنیه، رسالة یوحنا، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الانام، ابوالفتوح در این کتاب به تهمت های ناروایی را که به امامیه وارد شده جوابی دقیق و کافی داده است. 7 ابن شهر آشوب پس از ذکر نام و تفسیر ابوالفتوح کتاب دیگری با عنوان شرح شهاب الاخبار برای وی ذکر کرده است. 8 علامه مجلسی نیز بدان اشاره کرده است. 9 تاریخ دقیق وفات ابوالفتوح رازی مشخص نیست؛ ولی ازآنجاکه در سال 552ه برخی از شاگردانی از او اجازه روایت گرفته اند و از سوی دیگر شیخ عبدالجلیل قزوینی ( م556 ـ 559ه ) در چند جای کتاب النقض نام او را همراه با عبارت « رحمه اللّه علیه » آورده، مشخص می شود وفات ابوالفتوح بین سال های 552 ـ 559ه واقع شده است. 10 بنا به وصیت خود ابوالفتوح، وی را در جوار قبر مطهر حضرت عبدالعظیم حسنی در شهر ری دفن نمودند. 11

پی نوشت ها

[1] ـ ریحانة الادب 7 / 226. 2 ـ اعیان الشیعه 6 / 124. 3 ـ ریحانة الادب 7 / 226. 4 ـ ریاض العلماء 2 / 156. 5 ـ ریحانة الادب 7 / 226. 6 ـ مجالس المؤمنین 1 / 489. 7 ـ اعیان الشیعه 6 / 124. 8 ـ معالم العلماء 141. 9 ـ بحار الأنوار 1 / 22. 10 ـ روض الجنان و روح الجنان « مقدمه » 57 ـ 59. 1
[1] ـ ریاض العلماء 2 / 156.

دیگر منابع: أمل الآمل 2 / 99؛ جامع الرواة 1 / 249؛ روضات الجنات 2 / 314؛ تأسیس الشیعه 340؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 79؛ معجم مؤلفی الشیعه 185؛ ایضاح المکنون 1 / 585 و 594؛ هدیة العارفین 1 / 312؛ معجم المؤمنین 4 / 35؛ الذریعة 11 / 274؛ معجم رجال الحدیث 6 / 50.

سیدمهدی حسینی عربی

حسین ـ سوراوی

حسین ـ سوراوی (م 579ه )

ابوعبداللّه حسین بن هبه اللّه بن حسین بن رطبه سوراوی.

منسوب به سوراء مکانی نزدیک بغداد و بنا به قولی در خود بغداد، 1 و از بزرگان شیعه و فردی فقیه، صالح و از شاگردان ابوعلی