طوسی فرزند شیخ طوسی می باشد. 2 ابوعبداللّه در حلّه عراق و غیر آن به تدریس و تحقیق مشغول بود و سفرهایی نیز به خراسان و ری داشت و با بزرگان شیعه دیدار نمود. 3 محدثانی همچون محمد بن ابوالبرکات بن ابراهیم صغانی، رشیدالدین ابوالبرکات ( العبداد ) بن جعفر بن محمد بن علی بن خسرو دیلمی، یحیی بن محمد بن یحیی سوراوی، محمد بن جعفر مشهدی، 4 علی بن فرج سوراوی، عربی بن مسافر و سیدموسی پدر ابن طاوس از محضر او بهره برده اند. 5 ابوعبداللّه سرانجام در ماه رجب سال 579ه درگذشت. 6 تنها اثر او اجازه نامه ای است که برای موفق الدین ابوکامل منصور بن علی بن خشرم و پدرش ابومنصور بن خشرم صادر کرده است. 7

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 3 / 278. 2 ـ فهرست ( منتجب الدین ) 52. 3 ـ لسان المیزان 2 / 316. 4 ـ ریاض العلماء 2 / 193. 5 ـ طبقات اعلام الشیعه 3 / 83. 6 ـ لسان المیزان 2 / 316. 7 ـ الذریعة 1 / 190.

دیگر منابع: أمل الآمل 2 / 104؛ اعیان الشیعه 6 / 190؛ معجم رجال الحدیث 6 / 112؛ تنقیح المقال 1 / 348.

محمود هیئتی

حسین ـ شقاق

حسین ـ شقاق (م511 ه )

ابوعبداللّه حسین بن احمد بن علی بن جعفر شقاق بغدادی.

ابوعبداللّه علم فرایض ( ارث ) و حساب را از ابوحکیم عبداللّه بن ابراهیم خبری و ابوالفضل عبدالملک بن ابراهیم همدانی آموخت و سرآمد بزرگان عصر خویش در این علوم گردید؛ به طوری که مورد توجه و محل رجوع طالبان علم قرار گرفت. او تعلیقه مشهوری در علم حساب و تصانیف دیگری در علم فرایض و تقسیم ماترک اموات نوشت و در آنها از استاد خود ابوحکیم خبری روایت کرد. 1 شقاق در علم حدیث نیز از ابوالحسین محمد بن علی بن مهتدی قاضی و دیگران استفاده نمود. از شاگردان وی می توان به حافظ بن ناصر و ابوطالب بن عجمی حلبی اشاره کرد. 2 ابوعبداللّه در سال 511ه درگذشت. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الوافی بالوفیات 12 / 325. 2 ـ تاریخ الاسلام 35 / 316. 3 ـ المنتظم 17 / 157.

دیگر منابع: طبقات الشافعیة الکبری 7 / 73؛ سیر اعلام النبلاء 19 / 385؛ الکامل فی التاریخ 10 / 532؛ معجم المؤلفین 3 / 312.

سیدمهدی حسینی عربی

حسین ـ صدفیحسین ـ صدفی (454 ـ 514ه )

ابوعلی حسین بن محمد بن فیّره بن حیّون صدفی اندلسی سرقسطی معروف به ابن سکره.

محدث و فقیه مالکی مذهب. در سال 454ه در سرقسطه اندلس متولد شد. 1 در همانجا به تحصیل علم پرداخت و از ابوالولید سلمان بن خلف باجی، ابومحمد عبداللّه بن محمد بن اسماعیل و دیگران حدیث آموخت و در بلنسیه و مریه از ابوالعباس عذری، ابن سعدون قروی و ابوعبداللّه ابن مرابط حدیث شنید. 2 در سال 481ه برای فراگیری حدیث به سوی مشرق زمین سفر کرد و در مسیر خود، در مصر و اسکندریه حدیث شنید و در همان سال حج گزارد و از ابوبکر طرطوشی و ابوعبداللّه حسین طبری در مکه علم آموخت؛ سپس به بصره رفت و از ابوالقاسم ابن شعبه، ابویعلی مالکی و ابوالعباس جرجانی بهره برد. او در ادامه سفر به واسط درآمد و در ماه جمادی الآخر 482 وارد بغداد شد و اقامتش در آن شهر پنج سال به طول انجامید و در آنجا از مشایخ معروف آن دیار حدیث شنید و فقه را از ابوبکر شاشی فراگرفت. ابوعلی در سال 487 در مسیر بازگشت به دمشق رفت و از نصر مقدسی و ابوالفرج اسفراینی حدیث شنید. در سال 490ه پس از یک دهه سفر با اندوخته علمی پربار به اندلس بازگردید و در جامع مرسیه به گفتن حدیث و تدریس پرداخت و طولی نکشید که جمع بسیاری از عالمان و محدثان از شهرهای گوناگون برای استماع به سوی او شتافتند و شهرت وی عالمگیر شد. 3 ازجمله شاگردان و روایت کنندگان او می توان ابوالقاسم ابن صابر، ابومحمد بن صابر، قاضی ابوالمعالی محمد بن یحیی قرشی و ابوالحسن علی بن زید بن علی را نام برد. 4 ابوعلی به درخواست مردم مرسیه و شرق اندلس، از جانب ابن تاشفین به منصب قضا، که در آغاز از پذیرش آن اکراه داشت، گمارده شد. او سیرت نیکوی خود را همچنان حفظ کرد؛ ولی چندی بعد، از قضا استعفا کرد و چون درخواست وی پذیرفته نشد، به مریه رفت و مدتی پنهان گشت. سرانجام نامه ای از جانب قاضی ابومحمد بن منصور مبنی بر بخشودگی ابوعلی با میانجیگری او به وی رسید و ابوعلی مجددا به حدیث گویی و تدریس مشغول گردید. او در سال 514ه همراه فرزند یوسف بن تاشفین برای نبرد با فرنگیان عزیمت کرد و سرانجام در قتنده در مرز سرقسطه کشته شد. 5 ابوعلی کتابی با عنوان الفهرست