نبوغ و استعداد فوق العاده اوست. 6 یاقوت، حیص بیص را عالم ترین مردم زمان خویش به اخبار عرب، لغت و اشعار ایشان توصیف کرده و می نویسد: خود نیز از وی مطالبی آموخته و دیوان شعر و دیوان رسائل حیص بیص را نزد خودش قرائت کرده است. 7 اشعار حیص بیص را نیک و دارای قالب و محتوای درست وصف کرده اند. 8 او به دربار خلفا نیز رفت وآمد داشت و آنها را مدح می کرد؛ در عین حال فردی باوقار بود و با حرمت و جاه می زیست. لباسش همانند امیران عرب بود و هماره دو قبضه شمشیر همراه داشت. بر پایه بعضی روایات حرف قاف را صحیح و درست تلفظ نمی کرد. 9 به نوشته ابن حجر وی برادری به نام « هرج مرج » و خواهری به نام « دخل خرج » داشت. 10 افراد بسیاری از محضر حیص بیص استفاده کرده و از او دانش آموخته و نقل کرده اند که می توان از آن میان به قاضی بهاءالدین بن شدّاد و محمد بن المنّی اشاره کرد. 11 در مذهب وی اختلاف است. هرچند سبکی وی را در زمره عالمان شافعی ذکر کرده، 12 جماعتی از علمای امامیه همانند شیخ حر عاملی، خوانساری، صدر و دیگران، شیعه بودن او را قطعی دانسته و به آن تصریح کرده اند و دلیل آن را اشعاری دانسته اند که وی درباره امیرالمؤمنین علیه السلام سروده است، نیز سروده هایی که درباره کشته شدن آل ابی طالب به دست امویان و شعرهایی که درباره اهل بیت علیهم السلام دارد. علاوه بر آن مدفون شدن وی در قبرستان قریش در جوار دو امام شیعه امام کاظم و امام جواد علیهماالسلام دلیل محکمی بر شیعه بودن اوست. 13 نمونه هایی از اشعار حیص بیص را سیدمحسن امین آورده است. 14 وی درنهایت در 574ه درگذشت و در مقابر قریش دفن شد. 15 از وی دو اثر بر جای مانده که عبارت اند از: دیوان شعر، رسائل فی مسائل الخلاف. 16

پی نوشت ها

[1] ـ البدایة و النهایة 12 / 301. 2 ـ معجم الادباء 11 / 199. 3 ـ وفیات الاعیان 2 / 362. 4 ـ لسان المیزان 3 / 19. 5 ـ سیر اعلام النبلاء، 21 / 61. 6 ـ لسان المیزان 3 / 19. 7 ـ معجم الادباء 11 / 199. 8 ـ ذیل تاریخ بغداد 15 / 190. 9 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 91. 10 ـ لسان المیزان 3 / 19. 1
[1] ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 61. 12 ـ طبقات الشافعیه، همان. 13 ـ تأسیس الشیعه 226. روضات الجنات 4 / 33. 14 ـ اعیان الشیعه 7 / 230. 15 ـ وفیات الاعیان 2 / 362. 16 ـ هدیة العارفین 1 / 385.

دیگر منابع: تاریخ ابن الوردی 2 / 86؛ الاعلام 3 / 138؛ النجوم الزاهرة 6 / 83؛ دایرة المعارف بستانی 7 / 277؛ شذرات الذهب 4 / 246؛ العبر 3 / 65؛ الکامل فی
التاریخ 11 / 139؛ دایرة المعارف الاسلامیه 8 / 163؛ الوافی بالوفیات 15 / 165؛ مرآة الجنان 3 / 302؛ مشاهیر شعراء الشیعه 2 / 224؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 122 و ...؛ کشف الظنون 1 / 786؛ معجم المؤلفین 4 / 212.

اسماعیل اسماعیلی

سعدالدین ـ بخاری

سعدالدین ـ بخاری (پایان قرن ششم هجری)

حکیم سعدالدین کافی بخاری ( بخارایی ).

از شاعران و ادیبان سده ششم هجری است که در ماوراءالنهر و شهر بخارا می زیست؛ 1 ازاین رو به کافی بخارایی یا بخاری مشهور شده است. با اینکه تاریخ روشنی از ولادت و دوران زندگی او در دست نیست، برابر دسته ای از قراین می توان گمانه زد وی تا اواخر قرن ششم هجری زنده بوده است؛ زیرا از معاصران سلطان طغرل ( م595ه ) و لطیف الدین زکی مراغی ( م 607ه ) بود؛ 2 همچنان که برخی او را از شاعران دولت خوارزمشاهیان شمرده اند. 3 تذکره نویسان، توانمندی وی را در شعر ستوده و او را شاعری خوش طبع معرفی کرده اند. عوفی، تذکره نویس سده هفتم هجری، او را از سرایندگان شعر فارسی در عهد سلجوقیان و از شعرای دربار سلطان طغرل سلجوقی شمرده، فضل و دانایی اش را ستوده، بر استحکام بنیان هنری او در شعر تأکید ورزیده است. 4 از زمان و چگونگی مرگ این شاعر و نویسنده شیعه هیچ اطلاعی در دست نیست. تنها اثری که برایش برشمرده اند دیوان شعر است که آن هم به مرور زمان از میان رفته و تنها بخشی از اشعارش در کتاب های تذکره نویسی دیده می شود. 5

پی نوشت ها

[1] ـ لباب الالباب 865 ـ 869. 2ـ الذریعه 9 / 903. 3ـ هفت اقلیم 3 / 420. 4 ـ لباب الالباب 865 ـ 869. 5 ـ الذریعه 9 / 903.

دیگر منابع: لغتنامه دهخدا 11 / 15919؛ گلزار جاویدان 3 / 1160.

علی محمدی یدکللّه

سعد ـ نجیب

سعد ـ نجیب (قرن ششم هجری)

ابوالمکارم سعد ( سعید ) بن ابی طالب بن عیسی نجیب معین الدین رازی.

از وی اطلاعات چندانی در دست نیست. شیخ منتجب الدین نویسد: ابوالمکارم دانشمندی مناظره گر بود و تصنیفاتی نیز دارد. 1