ابن طاوس ( م 664ه ) در الیقین پس از ذکر نام وی می نویسد: ابوجعفر محمد بن ابی مسلم بن ابی الفوارس رازی ( زنده در 58ه ) در کتاب الاربعین از احادیث و روایات ابوالمکارم بهره برده و از او روایاتی را نقل کرده است و ابوالمکارم نیز از عمویش زین الدین عبدالجلیل بن عیسی روایت کرده است. 2 آقابزرگ وی را در زمره دانشمندان قرن ششم هجری و هم طبقه با ابن شهرآشوب دانسته است. 3 آثار ابوالمکارم عبارت اند از: سفینة النجاة فی تخطئة النفاة ( البغاة، الثقات )، علوم العقل، مسألة الاحوال، نقض مسألة الرؤیه لابی الفضائل المشاط، الموجز. 4

پی نوشت ها

[1] ـ فهرست ( منتجب الدین ) 87. 2 ـ الیقین 264. 3 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 121. 4 ـ فهرست ( منتجب الدین ) 87.

دیگر منابع: أمل الآمل 2 / 125؛ الذریعه 23 / 249.

اسماعیل اسماعیلی

سعد ـ ورّاق

سعد ـ ورّاق (568 ه )

ابوالمعالی سعد بن علی بن قاسم ورّاق حظیری بغدادی مشهور به دلاّل الکتب.

وی اهل حظیره ـ روستایی بزرگ در شمال بغداد ـ بود. به گفته بروکلمان وی در حظیره می زیست و به تجارت کتاب اشتغال داشت به دلاّل کتب شهرت داشت. 1 ابوالمعالی مصاحب افراد صاحب نامی همچون ابوالقاسم علی بن افلح شاعر، ابوالسعادات شجری و ابومنصور جوالیقی بود و با آنها رفت وآمد داشت. فقه را بر مذهب حنفی آموخت؛ ولی از استادان و شیوخ وی گزارشی در دست نیست. به گفته صفدی وی فردی انزواطلب و گوشه گیر بود و با خلوت انس داشت. اهل سیاحت و مسافرت بود و به شام نیز سفر کرد؛ ولی سرانجام به بغداد بازگشت و میان مردم جاه و منزلتی خاص یافت. 2 یاقوت وی را فردی فاضل و ادیب خوانده و نوشته است: « ابوالمعالی در شعر هم دستی داشت و اشعار خوبی می سرود ». همو سپس پاره ای از اشعار او را یادآور شده است. 3 ابن جوزی نیز اشعار وی را نمکین توصیف کرده و او را صاحب نثر جدید و فردی زیرک دانسته است. 4 حظیری درنهایت در 568ه در بغداد از دنیا رفت و در گورستان باب حرب مقبره احمد بن حنبل به خاک سپرده شد. 5 او آثار و تألیفاتی
دارد که عبارت اند از: الاعجاز فی الاحاجی و الالغاز برسم الامیر مجاهد الدین قایماز، صفوة الصفوة فی الحکمه، زینة الدهر و عصرة اهل العصر که ذیل دمیة القصر باخرزی است، دیوان شعر، لُمَح المُلَح. 6 حاجی خلیفه از این کتاب با عنوان ملح الملح یاد کرده است؛ 7 صفوة المعارف که ظاهرا عنوان دیگر صفوة الصفوه می باشد و در کتابخانه برلین موجود است. 8 به نوشته زرکلی نسخه خطی لمح الملح در کتابخانه اسکوریال و طوبقبوسرای در 159 صفحه موجود است و تاریخ کتابت آن در 742ه می باشد. 9

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الادب العربی ( بروکلمان ) 5 / 13. 2 ـ الوافی بالوفیات 15 / 169 ـ 170. 3 ـ معجم الادباء 11 / 194 ـ 196. 4 ـ المنتظم 18 / 201. 5 ـ وفیات الاعیان 2 / 366. 6ـ هدیة العارفین 1 / 384. 7 ـ کشف الظنون 2 / 1817. 8 ـ تاریخ الادب العربی 5 / 13. 9 ـ الاعلام 3 / 86.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 20 / 580؛ النجوم الزاهرة 6 / 68؛ معجم المؤلفین 4 / 212؛ کشف المظنون 1 / 121 و 788؛ خزانة الادب ( بغدادی ) 3 / 118؛ ذیل تاریخ بغداد 15 / 189.

اسماعیل اسماعیلی

سعید ـ انصاری

سعید ـ انصاری (494 ـ 569 ه )

ابومحمد سعید بن مبارک بن علی انصاری بغدادی مشهور به ابن دهان.

نحوی، ادیب و لغت شناس. وی در 494ه در محله نهر طابق بغداد به دنیا آمد. حدیث را از محضر ابوغالب احمد بن بناء و هبه اللّه بن محمد بن حصین فرا گرفت و به زودی خود نیز از استادان و صاحب نظران علم نحو گردید، به گونه ای که نام وی در ردیف نحویان بزرگی چون ابن جوالیقی، ابن خشاب و ابن شجری قرار داشت و بسیاری از طالبان علم او را بر دیگران برتری می دادند و سیبویه زمان می خواندند. 1 به نوشته ابن قفطی وی مدتی در اصفهان می زیست. 2 در خریدة القصر آمده است وی پس از مدتی اقامت در اصفهان راهی بغداد شد و سپس به موصل رفت. 3 ابن دهان در شعر هم دستی داشت. ابن خلکان پاره ای از اشعار او را آورده است. وی زمانی به موصل مسافرت کرد و به خدمت وزیر جمال الدین اصفهانی معروف به جواد رسید که مورد استقبال و محبت وزیر قرار گرفت و ظاهرا مسئولیتی