طاهر ـ عمرانیطاهر ـ عمرانی (518 ـ 587ه )

طاهر بن یحیی بن سالم بن اسعد عمرانی یمنی سیری، مشهور به ابن ابی الخیر.

محدث، مقری، ادیب، متکلم و فقیه شافعی مذهب. در سال 518ه دیده به جهان گشود، فقه را نزد پدرش آموخت و پس از چندی پدرش او را برای تدریس به جای خود نشاند. ابن ابی الخیر پس از سال 559 که در یمن فتنه ابن مهدی به وقوع پیوست، از آنجا هجرت نمود و مجاور مکه شد و در آنجا از ابوعلی حسن بن علی بن حسن انصاری، ابوحفص میانشی، عبدالدائم عسقلانی و ابوعبداللّه محمد بن ابراهیم بن ابی مشیرح حدیث شنید. او اجازاتی نیز از جانب یحیی بن سعدون ازدی و عبداللّه بن احمد بن محمد طوسی معروف به خطیب موصل دریافت نمود. 1 ابن ابی الخیر سپس به یمن رفت. ابن مهدی، او و قاضی محمد بن ابی بکر مدحدح حنفی را به مناظره دعوت کرد. طاهر، مدحدح را محکوم نمود و ابن مهدی اداره فضلان و ذی جبله را از سال 579ه تا دوران حکومت شمس الدوله ( مؤسس دولت ایوبیه یمن ) به او سپرد. ابن ابی الخیر سرانجام در سال 587ه درگذشت. 2 آثار او عبارت اند از: الاحتجاج الشافعی علی المعاند فی طلاق التنافی، این کتاب ردی است بر ابوبکر عبسی فقیه و ادیب یمن که حیله در طلاق و ربا را جایز نمی دانست، 3 مقاصد اللمع این کتاب شرح کتاب اللمع ابواسحاق شیرازی می باشد، کسر مفتاح القدر این کتاب نیر ردی بر جعفر بن یحیی زیدی می باشد، 4 مناقب الامامین محمد بن ادریس الشافعی و احمد بن حنبل، معونة الطلاب بفقه معانی کلم الشهاب، کسر قناة القدریه. 5

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 115. 2ـ العقد الثمین 5 / 60. 3 ـ طبقات الشافعیه الکبری 7 / 115. 4 ـ معجم البلدان 3 / 296. 5 ـ المستدرک علی معجم المؤلفین 304.

دیگر منابع: هدیه العارفین 1 / 430؛ کشف الظنون 1 / 15؛ ایضاح المکنون 2 / 353؛ معجم المؤلفین 5 / 39.

محمود هیئتی

طاهر ـ فاریابی

طاهر ـ فاریابی (م 598ه )

ابوالفضل طاهر بن محمد ظهیرالدین فاریابی خوارزمی متخلص به ظهیر.

شاعر، منجم، عالم و از غزل سرایان و قصیده گویان مشهور ایران در نیمه دوم قرن ششم هجری است که گویا بین سال های 528 تا 532ه در فاریاب خراسان ( نزدیک بلخ در غرب جیحون ) به دنیا آمد. 1 عهد جوانی او در فاریاب و نیشابور گذشت. 2 وی چنان که خود اشاره کرده است به مدت شش سال به منظور کسب علم و دانش در نیشابور روزگار را سپری کرده است. 3 در نیشابور به مدح طغانشاه پسر مؤید ( 569 ـ 582ه ) پرداخت و در آخر عهد این پادشاه بود که از نیشابور خارج شد. در این زمان اوحدالدین انوری حکیم، شاعر و منجم مشهور ایران ( م583ه ) پیش بینی کرده بود در 29 جمادی الآخر 582 بر اثر اجتماع سیارات در برج میزان، طوفان عالَم را زیروزبر خواهد کرد. ظهیر درباره ابطال حکم طوفان رساله ای تألیف کرد و برای پادشاه فرستاد. پادشاه به رساله او توجهی نکرد و در انتظار حکم انوری نشست. البته پیشگویی انوری هرگز به وقوع نپیوست، 4 ولی تألیف رساله در ابطال حکم طوفان در زمان این پیشگویی نشان داد وی در علم نجوم کمتر از انوری نیست. ظهیر پس از نیشابور به اصفهان رفت و به خدمت صدرالدین خُجَندی از کِبار رجال آل خجند رسید؛ ولی چون عطایای او نتوانست وی را راضی کند از آنجا به مازندران و سپس به عراق و آذربایجان کوچ کرد. 5 طغرل آخرین پادشاه از سلاجقه عراق ( 573 ـ 590ه )، قزل ارسلان پسر ایلدگز، امیر آذربایجان ( 58
[1] ـ 587ه ) و اتابک ابوبکر محمد ایلدگز ( جلوس 587ه ) نیز ممدوح وی بوده اند؛ 6 اما بیشترین مدح وی درباره اتابک ایلدگز است که حدود 35 قصیده در مدح وی گفته است و این دلیل بر نزدیکی بیشتر او به دربار این پادشاه در خطه آذربایجان است. 7 ظهیر فاریابی استاد و سخن سرای بلیغ پایان قرن ششم هجری است که قوّتِ خیال و لطف کلام و روانی سخن او در غزل قابل توجه است و آخرین کسی است که در این دوران غزل را با مهارت بسیار سروده است. 8 او از افاضل دوران9 و شاعری بلندپایه است که اشعارش مضامین بدیع و معانی دقیق در خود دارد. 10 به گفته عوفی شعر او لطفی دارد که هیچ شعر دیگری آن لطف را ندارد. 11 از بعضی اشعار او که به کربلا و مشهد ابراز ارادت می کند، 12 می توان تشیع او را نیز استنباط کرد. او با عده ای از شاعران نامی قرن ششم از قبیل جمال الدین اصفهانی، مجیرالدین بیلقانی، خاقانی شروانی، نظامی گنجوی و اثیر اخسیکتی نیز معاصر بوده، ولی چنان که در اشعار خود اشاره کرده، هیچ یک از معاصران خود به غیر از جمال الدین اصفهانی را به چیزی