می باشد. افراد بسیاری برای فراگیری علوم مختلف، به ویژه علم لغت و نحو نزد وی گرد می آمدند و بهره های فراوانی از او می بردند. 2 ابن بری مسئول دیوان انشا در مصر بود و ازآنجاکه توجه بسیاری به تصحیح کتب داشت، تمام کتب موجود در آن را تصحیح و شماره گذاری کرد، به ویژه آنهایی که به افراد گوناگون و امرای اطراف می داد؛ 3 به همین علت بیشتر آثار وی شامل حواشی و شروح گوناگون بر کتب گوناگون دیگران می باشد و خودش کمتر اثر از آن خود دارد و در شمار علمای کم تصنیف به شمار می آید. وی کتاب سیبویه را نزد محمد بن عبدالملک شنترینی آموخت4 و در محضر افراد دیگری چون ابوصادق مدینی، ابوالبرکات محمد بن حمزه عراقی، ابن عباس بن حطیئه، 5 ابوعمر صقلی6 و ابن نضر به فراگیری علم و دانش پرداخت. 7 کسانی چون حافظ بن مفضل، ابوعمر مقدسیان، ابوموسی عیسی جزولی، 8 ابوالقاسم قشری مصری معروف به ابن وراق، جلال الدین ابوالعزائم مصری، 9 ابن وردان و هلالی معزی از شاگردان وی به شمار می روند. 10 وی در 27 شوال سال 582ه در 83 سالگی در مصر وفات یافت. 11

آثار وی عبارت اند از: جواب ابن بری، 12 تصفح دیوان الانشاء، 13 جواب المسائل العشر التی سأل عنها ملک النحاة، 14 الرد علی ابن الخشاب در آن به دفاع از حریری پرداخته است، شرح شواهد الایضاح در علم نحو، 15 الاختیار فی اختلاف ائمه الامصار، غلط الضعفاء من اهل الفقه ( الفقهاء )، حواش علی درة الغواص فی اوهام الخواص للحریری، حاشیة علی المعرب للجوالیقی، مجموعه شعرهای او، التنبیه و الایضاح عما وقع فی کتاب الصحاح، 16 این عنوان شرحی است که بر کتاب صحاح اللغه ابونصر فارابی ( م393ه ) زده است. این کتاب بهترین اثر او میان آثار دیگرش و نشان دهنده نبوغ و وسعت علم و آگاهی اش است. قبل از وی استادش ابوجعفر بن قطاع نیز بر این کتاب شرحی زده بود و ابن بری نیز بر همان روش استادش عمل کرد؛ ولی تنها موفق به انجام یک چهارم کتاب شده بود که در میانه آن مُرد و بقیه آن را شیخ عبداللّه بن بسطی تکمیل کرد. 17 شرح ابن بری تا باب « شین »، دو مجلد بود و عبداللّه بن بسطی ادامه آن را در شش مجلد فراهم آورد. 18 هرچند الصحاح جوهری بهترین کتاب لغت تا آن زمان به شمار می رفت، ازآنجاکه بسیار مختصر بود، ابن بری بر آن آیات قرآن، اخبار، امثال، اشعار و آثاری را افزود. 19

پی نوشت ها

[1] ـ هدیة العارفین 1 / 457. 2 ـ وفیات الاعیان 3 / 108. 3 ـ وفیات الاعیان 3 / 108. 4 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 45. 5 ـ تاریخ الاسلام 41 / 139. 6 ـ الوافی بالوفیات 20 / 34. 7 ـ الوافی بالوفیات 22 / 87. 8 ـ تاریخ الاسلام 41 / 140. 9 ـ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 1 / 80 و 70. 10 ـ سیر اعلام النبلاء 22 / 314 و 23 / 273. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 108. 12 ـ معجم المطبوعات العربیه 1 / 45. 13 ـ الوافی بالوفیات 17 / 47. 14 ـ تاریخ الاسلام 41 / 139. 15 ـ الاعلام 4 / 73. 16 ـ معجم المؤلفین 6 / 37. 17ـ کشف الظنون 2 / 1072. 18ـ الوافی بالوفیات 7 / 47. 19 ـ کشف الظنون 2 / 1549.

دیگر منابع: الکامل فی التاریخ 11 / 528؛ البدایة و النهایه 12 / 319 و 13 / 80؛ النجوم الزاهره 2 / 151؛ المختصر من اخبار البشر 1 / 389؛ عیون الانباء 694.

گلشاد حیدری

عبداللّه ـ مقدسی

عبداللّه ـ مقدسی (559 ـ 586ه )

ابوالقاسم عبداللّه بن عمر بن ابی بکر سیف الدین مقدسی.

فقیه اصولی حنبلی مذهب در قرن ششم هجری است. در سال 559ه در قاسیون دمشق به دنیا آمد. 1 برای تحصیل علم به بغداد رفت و به کسب دانش اشتغال یافت. نحو را نزد ابوالبقا آموخت و کتاب الایضاح ابوعلی را حفظ کرد و به آموختن فقه و عروض پرداخت. او را عالمی فهمیده، فصیح، خوش سخن و مقبول مردم توصیف کرده اند. در کنار صلاح الدین ایوبی ( 569 ـ 589 ) جنگید و به حران رفت و در آنجا در سن جوانی و در زمان حیات پدرش درگذشت. او تصنیفی در علم عروض دارد. 2

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 6 / 94. 2 ـ شذرات الذهب 6 / 469.

معصومه اخلاقی

عبداللّه ـ یابری

عبداللّه ـ یابری (م 517ه )

ابوبکر ( ابومحمد ) عبداللّه بن محمد بن طلحه یابری اندلسی.

از فقهای بزرگ مالکی مذهب در قرن ششم هجری بود. تبار او را از یابره، شهری در غرب اندلس می دانند. 1 وی در علومی چون نحو، اصول، تفسیر و فقه دست داشت. مدتی که در اشبیلیه به سر برد، از ابوولید باجی ابوبکر بن ایوب، ابوالحزم بن علیم، ابوعبداللّه بن مزاحم بطلیوسی و غیره روایت نقل کرد. یابری در این شهر برای مردم تفسیر