المکنون 1 / 175 و 329 و 2 / 304، 427 و 523؛ هدیة العارفین 1 / 500؛ معجم المؤلفین 5 / 83؛ روضات الجنّات 4 / 189؛ اعیان الشیعه 7 / 434؛ تنقیح المقال 2 / 134؛ معجم رجال الحدیث 9 / 265؛ أمل الآمل 2 / 143؛ فوائد الرضویه 223؛ جامع الرواة 1 / 438؛ معجم مؤلفی الشیعه 313؛ الذریعه 3 / 78، 4 / 457، 12 / 251، 21 / 322 و 330؛ کشف الحجب و الاستار 85 و 586؛ ریاض العلماء 3 / 71.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عبدالحق ـ ابیوردی

عبدالحق ـ ابیوردی (م 542ه )

عبدالحق بن فضل بن محمد بن احمد بن ابیوردی عطار.

بین رجال نویسان متقدم، کسی از او سخن به میان نیاورده است؛ اما از متأخران تنها کحاله از او یاد کرده و نوشته است او فردی محدث و حافظ بود و اثری در تفسیر قرآن دارد. زمان فوت او را نیز در سال 542ه ذکر کرده است. 1

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 5 / 93.

محمود هیئتی

عبدالحق ـ اشبیلی

عبدالحق ـ اشبیلی (510 ـ 582ه )

ابومحمد عبدالحق بن عبدالرحمن بن عبداللّه ازدی إشْبیلی معروف به ابن خَرّاط.

محدث، ادیب، شاعر و فقیه مالکی مذهب. تاریخ تولد وی را به اختلاف سال 510 1 و 514ه نوشته اند. 2 از دوران رشد و کودکی او اطلاعی در دست نیست. آنچه از دوران علم آموزی وی وجود دارد، این است که وی از کسانی مانند محیی الدین ابن عربی، ابوالحسن شریح بن محمد3 ابوالحکم بن برّجان، ابوبکر بن مدیر، ابوحفص عمر بن ایوب، ابوالحسن طارق بن یعیش و ابوالقاسم نفطی حدیث شنیده و روایت کرده است4 و از شماری چون ابوبکر ابن عساکر اجازه روایت داشت. 5 او بعد از سال 550ه به دلیل آشفتگی اوضاع و آشوبی که در اندلس پدید آمد و درنهایت به سقوط دولت لمتونیه و روی کارآمدن دولت مؤمنیّه منجر گردید، به بجایه رفت و در آنجا به نشر دانش و تألیف کتاب پرداخت و امامت جامع بجایه را به عهده گرفت. 6 ضبی می نویسد: « هنگامی که او در بجایه بود، طالبان علم از اطراف و اکناف نزد او آمده و از محضر درسش استفاده می بردند و من مدت زمانی که در بجایه بودم با ابن خراط مصاحبت داشته و بعضی از تألیفات او را نزدش قرائت نمودم ». 7 افراد بسیاری از وی حدیث شنیده اند که از آن جمله خطیب بیت المقدس ابوالحسن علی بن محمد معافری، ابوعبداللّه بن نقیمش، محمد بن احمد ازدی و ابوالعباس غرفی را می توان نام برد. 8 غبرینی می نویسد هنگامی که علی بن اسحاق معروف به ابن غانیه بجایه را تصرف کرد، ابن خراط خطیب بجایه بود و در همین دوره بود که از جانب ابن غانیه برای مدت کوتاهی به مقام قضا رسید؛ اما قاضی بودن او چندان شهرتی ندارد و من از مدارک و اسنادی که نام وی در آنها آمده است بدین امر آگاهی یافتم. او ابن خراط را فردی عابد، زاهد و متصف به ورع و خیر دانسته و می نویسد: به دنیا بی اعتنا بود به کم ترین آن اکتفا می کرد. او سرانجام در سال582ه در بجایه درگذشت. 9 آثار او عبارت اند از:

الاحکام ( کوچک )، الاحکام ( بزرگ )، الجمع بین الصحیحین، الجمع بین المصنفات السته، المعتل من الحدیث، الرقائق المخرجه من الصحاح، التهجد، فضل الحج، التوبه، الغنی و الفقر، العاقبه، تلقین الولید، مختصر کتاب الرشاطی فی الانساب، مختصر الکفایه فی علم الدرایة للخطیب، الواعی این کتاب در موضوع لغت و همطراز کتاب الغریبین هروی می باشد، 10 ابومحمد ابن عباده کتاب دیگری به نام الاحکام فی الحدیث به او نسبت داده که از کتاب الاحکام ( بزرگ ) حجیم تر بوده و از بین رفته است، کتاب دیگری نیز در موضوع لغت به نام الحاوی در هجده مجلد به او نسبت داده شده که شاید همان الواعی باشد، کتابی که اشعارش در آن گردآوری شده است، کتاب فی علم التذکیر، 11 المرشد، الانیس فی الامثال و المواعظ و الحکم و الآداب من کلام النبی صلی الله علیه و آله والصالحین. 12

پی نوشت ها

[1] ـ التکمله الکتاب الصله 3 / 120. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 198. 3 ـ بغیة الملتمس 391. 4 ـ التکمله الکتاب الصله 3 / 120. 5 ـ تذکرة الحفاظ 4 / 1350. 6 ـ عنوان الدرایه 73. 7 ـ بغیة الملتمس 391. 8 ـ سیر اعلام النبلاء 21 / 198. 9 ـ عنوان الدرایه 73. 10 ـ التکمله لکتاب الصله 3 / 120. 1
[1] ـ عنوان الدرایة 73. 12 ـ الدیباج المذهب 276.

دیگر منابع: مرآة الجنان 3 / 319؛ التکلمه لوفیات النقله 1 / 61؛ عصر المرابطین والموحدین فی المغرب و الاندلس 2 / 150؛ شذرات الذهب 4 / 271؛ العبر 3 / 82؛ تهذیب الاسماء و اللغات 1 / 292؛ فوات الوفیات 2 / 256؛ معجم المؤلفین 5 / 92؛ هدیة العارفین 1 / 503.

محمود هیئتی