عبدالحق ـ مُحاربیعبدالحق ـ مُحاربی (48
[1] ـ 541ه )

ابومحمد عبدالحق بن غالب بن عبدالرحمن بن عطیه محاربی غَرناطی، مشهور به ابن عطیه.

محدث، مفسر، ادیب، نحوی، شاعر، لغوی و فقیه مالکی مذهب. وی در سال 481ه در غرناطه متولد شد. 1 جد بزرگ او عطیه از مهاجران عرب به اندلس بود و نسبتش به تیره محارب از مضر می رسید. او در خاندانی اهل علم و ادب پرورش یافت و پدرش غالب از نخستین استادان او بود که در شکل گیری شخصیت علمی او نقش بسزایی داشت. 2 ابومحمد از جمعی از بزرگان استماع حدیث کرد که از آن میان می توان به ابومحمد بن عتاب، محمد بن فرج، 3 ابومطرف شعبی، ابوالقاسم بن ابی الخصال، عبدالباقی بن محمد حجازی، عبدالواحد بن عیسی همدانی و ابوعلی غسانی اشاره نمود. 4 محاربی از بزرگان اندلس بود که در فقه، حدیث، تفسیر و ادبیات تبحر داشت. 5 او فردی خوش فهم، دارای ذهنی جوشان و منقولاتش از اتقان محکمی برخوردار بود. از شاگردان و راویان او نیز می توان کسانی چون ابوالقاسم بن حبیش، ابومحمد بن عبیداللّه سبتی، ابوجعفر بن مضاء، عبدالمنعم بن فرس و ابوجعفر بن حکم را نام برد. 6 ابومحمد در اواخر دولت ملثمون ( قومی صحراگرد که در بیابان های مغرب می زیستند و چون قسمتی از صورت خود را با نقاب می پوشاندند، به این اسم شهرت یافتند ) و در سال 529 در مریه متولی امر قضاوت بود و در بسیاری از جنگ های ملثمین شرکت کرد7 و سرانجام در ماه رمضان سال 5418 و بنا به قولی 5429 یا 546ه در لورقه درگذشت. 10 مهم ترین اثر باقیمانده ابن عطیه کتاب تفسیر او با عنوان المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز است که یکی از مهم ترین تفاسیر روایی در سده ششم هجری محسوب می شود. 11 ابن ابار می نویسد این کتابی ارزشمند و پرفایده است که مردم از آن بهره می برند. 12 قاضی ابوالقاسم عبدالرحمان بن محمد نیز از این کتاب خبر داده و تمام آن را در مریه نزد ابومحمد خوانده است. 13 ابوحیان در مقایسه المحرر الوجیز و تفسیر زمخشری، ضمن تمجید از تفسیر ابن عطیه آن را جامع تر و موجزتر می داند و کتاب زمخشری را خلاصه تر و عمیق تر. مجلد اول این اثر در قاهره به چاپ رسیده است و باقی مجلات آن هنوز به صورت نسخه خطی است و بعضی از آنها در کتابخانه مصر است. 14 المحرر الوجیز پیوستی دارد که ابن عطیه در آن روایات، اسناد و نام شیوخش را آورده است. 15 زرکلی این کتاب را بسیار زیبا و بدیع دانسته و آن را شاهدی بر تسلط مؤلف بر زبان عربی می داند. 16 گفتنی است دو کتاب با عنوان تفسیر ابن عطیه شهرت دارد که یکی تفسیر عبدالحق و دیگری تفسیر ابن عطیه عبداللّه بن عطیه بن عبداللّه بن حبیب ( م993ه ) اولی را « متقدم » و دومی را « متأخر » می نامند. 17

اثر دیگر ابن عطیه فهرس یا البرنامج است که نام راویان و مرویاتش در آن ثبت شده است. 18

پی نوشت ها

[1] ـ المعجم ( ابن ابار ) 259. 2 ـ فهرس الفهارس و الاثبات 2 / 862. 3 ـ کتاب الصله 2 / 386. 4 ـ الدیباج المذهب 275. 5 ـ المعجم 259. 6 ـ تاریخ الاسلام 37 / 73. 7 ـ الوفیات ( ابن منقذ ) 263. 8 ـ المعجم 259. 9 ـ کتاب الصله 2 / 386. 10 ـ الدیباج المذهب 275. 1
[1] ـ کشف الظنون 2 / 1613. 12 ـ المعجم 259. 13 ـ بغیة الملتمس 389. 14 ـ فهرس الفهارس و الاثبات 2 / 863؛ الاعلام 3 / 282. 15 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 587. 16 ـ بغیة الملتمس 376 ـ 377. 17 ـ الاعلام 4 / 102. 18 ـ الاحاطه فی اخبار غرناطه 3 / 539.

دیگر منابع: سیر اعلام النبلاء 19 / 587؛ فوات الوفیات 2 / 256؛ الوافی بالوفیات 18 / 66؛ نفخ الطیب 1 / 679؛ طبقات المفسرین ( سیوطی ) 50؛ طبقات المفسرین ( داودی ) 1 / 265؛ بغیة الوعاة 2 / 73؛ تاریخ قضاة اندلس 109؛ فضل آل البیت ( مقریزی ) 33، 68 و 130؛ هدیة العارفین 1 / 502؛ معجم المؤلفین 5 / 93.

هیئتی و اخلاقی

عبدالخالق ـ شَحّامی

عبدالخالق ـ شَحّامی (475 ـ 549ه )

ابومنصور عبدالخالق بن زاهر بن طاهر بن محمد شحامی نیشابوری.

در سال 475ه متولد شد. از دوران رشد و کودکی او اطلاعی در دست نیست. او از محدثانی همچون ابوعمرو محمی، ابوبکر بن خلف، محمد بن اسماعیل تفلیسی، فضل بن ابی حرب جرجانی، محمد بن علی بستی و احمد بن سهل سراج حدیث شنیده و روایت نمود. 1 ذهبی به نقل از ابن سمعانی می نویسد: او فردی ثقه، راستگو، لطیف الطبع و خوش معاشرت بود و احادیث بسیاری شنیده و نقل نمود. در جلسه درس بزرگان نیشابور ازجمله پدر و جدش شرکت می کرد و مطالب آنها را املا می نمود. در سن پیری نیز در جامع مَنیعی نیشابور بر کرسی نشست و به تدریس مشغول بود. او در علم شروط ـ علمی که از چگونگی ثبت احکام قضایی در دفاتر بحث می کند به