جمله یکی از اجدادش به نام جعفر که به جوزی ملقب بود و این هم یا به این دلیل بود که جعفر به کار خریدوفروش جوز ( گردو ) اشتغال داشته، لذا به این نام مشهور شده یا اینکه خانه جعفر که در بصره بود و در کنارش نهری جریان داشت که معروف به « جوز » بوده، لذا به جعفر، جوزی گفته اند. 3 قول دیگر اینکه یکی از اجداد ابن جوزی در شهر واسط در خانه اش درخت گردو داشته و غیر از آن درخت، در آن منطقه درخت گردو ( جوز ) نبوده و لذا به جوزی معروف شده بود و از این لحاظ به عبدالرحمان هم ابن جوزی گفته اند. 4 عبدالرحمان در حدود سه سالگی پدرش را از دست داد و عمه اش سرپرستی او را بر عهده گرفت. ابوالفرج در دوران کودکی با کسی آمیزش نداشت و با کودکان همسال خود بازی نمی کرد. عمه اش از همان کودکی برای کسب علم و دانش، او را نزد علمای عصر برده و در تربیت علمی اش جد و جهد نمود. 5 از ابن جوزی نقل است: وقتی من مشغول تحصیل در مدرسه بودم. همسن و سالان من در کوچه ها و کنار برکه ها و نهرها مشغول بازی بودند ». 6 ابن جوزی از حدود پنج، شش سالگی به آموختن حدیث روی آورد و خودش می گوید: « من از کودکی شیفته دانش بودم که همه رشته های علوم را بیاموزم و هر رشته را به طور کامل فراگیرم؛ لذا سختی ها در راه کسب دانش در کام جان من، از عسل برایم شیرین تر بود و چیزی جز لذت کسب دانش نمی دیدیم و از مطالعه سیر نمی شدم ». 7 عبدالرحمان از سیزده سالگی به تألیف پرداخت. 8 ازآنجاکه تا پایان عمر از نوشتن باز نایستاد، شمار آثارش بسیار است. قدرت ذهنی شگفت انگیزش و همچنین علاقه و جدیت در کسب دانش او را یاری داده تا مدارج علمی را طی کرده و به یکی از چهره های مشهور تبدیل شد و مورد تعریف و تمجید بیشتر تراجم نویسان سنی واقع گردید. ابن خلکان معتقد است ابن جوزی علامه عصر، امام وقت در حدیث و صناعت و وعظ بود که در فنون گوناگون تصانیف متعدد دارد. 9 ذهبی می گوید کسی را نمی شناسم به اندازه ابن جوزی تصنیف کرده باشد. 10 ابن جوزی نزد علما و دانشمندان فراوانی کسب علم نمود و خود شمار مشایخش را بیش از هشتاد نفر می داند. 11 علوم حدیث و قرآن را نزد ابن ناصر حنبلی آموخت که ظاهرا اولین استاد وی بود. وعظ و خطابه را نزد ابی القاسم هروی تعلیم دید و از ابن زاغونی نیز استفاده کرد. فقه، خلاف، جدل و اصول را نزد ابی بکر دینوری ( م 532ه ) و قاضی ابی یعلی و دیگران آموخت و نزد ابی الحصین، علی بن عبدالواحد، حسین بن محمدبارع، ابوالسعادات احمد بن متوکل ( م521 ) و دیگران شاگردی کرد و علوم ادبی را نزد ابومنصور جوالیقی آموخت. با توجه به موقعیت علمی ابن جوزی، افراد بسیاری نزد وی شاگردی کردند، از آن جمله می توان به پسرش محی الدین یوسف، نوه اش شمس الدین یوسف ( سبط ابن جوزی ) و نیز حافظ عبدالغنی، شیخ موفق، ضیاء محمد، ابن خلیل، دبیثی، ابن نجار و ... اشاره کرد. همان طور که ذکر شد او در علوم گوناگون مثل تاریخ، تفسیر، ادب، وعظ، خطابه و جدل تبحر یافت. ذهبی گوید: « ابن جوزی در هر علم مشارکت داشت؛ ولی در تفسیر از اعیان این علم بود. در حدیث از حافظان و در تاریخ از متوسعین و به فقه در حد کافی وقوف و در وعظ قدرت قوی داشت ». 12 او خود می گوید: « من به یک فن قناعت نکردم، بلکه فقه و حدیث آموختم، تبعیت از زهاد کردم، عربی خواندم و در وعظ واعظ آفاق شدم، در ادب و شعر نبوغ فراوان داشتم ». 13 ابن جوزی به حضور ذهن و سرعت در جواب دادن به پرسشگر و در مواقع لزوم در لفافه و دوپهلو جواب دادن توانا بود؛ چنانکه نقل است در جواب عده ای که در فضیلت امیر مؤمنان علی علیه السلام و ابوبکر اختلاف پیداکرده و مشاجره ها نمودند و درنهایت به رأی و نظر ابن جوزی دراین باره رضایت دادند، او در حال خطابه بر فراز منبر با نهایت تیزبینی و بالبداهه جواب داد: « افضلهما من کانت ابنته تَحتَه » و با این جمله هر دو گروه را به سکوت واداشت. 14 ستایش های ابن جوزی از اهل بیت علیهم السلامنظیر ذکر فضایل علی علیه السلام، 15 حضرت فاطمه علیهاالسلام، ذکر روایاتی در ستایش امام حسین علیه السلام و نقل حدیث از برخی امامان معصوم علیه السلام، 16 بعضی از بزرگان شیعه را بر آن داشت در باب شیعه بودن وی سخن بگویند. خوانساری می نویسد: « بعید نیست ابن جوزی شیعه بوده و بنا بر مصلحت تظاهر به تسنن می کرده است ». 17 البته اگر آثار او به ویژه الموضوعات، با دقت بررسی شوند، این دیدگاه پذیرفته نخواهد شد. با وجود اینکه ابن جوزی به علی علیه السلام و اولاد آن حضرت ارادت داشت، از بزرگان حنبلی بود. وی در دوره خلافت المستضی ( 566 ـ 575ه ) در خطابه و وعظ به اوج شهرت رسید تا اینکه به عنوان بزرگ ترین واعظ حنبلیان شناخته شد و در مجلس خلیفه خطابه می خواند و با علمای دیگر به مناظره و مباحثه می پرداخت؛ ازاین رو به واعظ نیز مشهور شده است. 18 بر اثر تبلیغ و ارشاد وی، شمار بسیاری از