عبدالرحیم ـ حاجیعبدالرحیم ـ حاجی (م 566ه )

ابومسعود عبدالرحیم بن علی بن احمد حاجی اصفهانی.

اهل اصفهان و از حافظان بزرگ حدیث و به گفته سمعانی فردی باهوش، خوش سیرت و مأنوس با احادیث بود. از مشایخ او می توان به جدش غائم برجی، ابوعلی حداد، ابوالعزّ بن کادش و عبدالغافر بن محمد شیروی که در نیشابور از او حدیث شنیده و ابوالقاسم بن حصین که در بغداد احادیثی را از او فرا گرفته اشاره کرد. عبدالکریم بن محمد سمعانی، ابن عساکر و عبدالقادر رهاوی نیز از او حدیث شنیده اند. به گفته ذهبی، ابن عساکر معجم الکبیر طبرانی را از او فرا گرفته است. عبدالرحیم حاجی به ابن لتّی و کریمه زبیریه نیز اجازه روایت داده بود. وی در 22 شوال 566 درحالی که هفتاد و اندی از سن او گذشته بود از دنیا رفت. 1 اثر او کتابی به نام وفیات جماعة من المحدثین است که در آن زندگینامه حدود دویست تن از مشایخ و اقران خود را آورده است. برگه هایی از این کتاب در کتابخانه ظاهریه وجود دارد. 2

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 575. 2 ـ الاعلام 3 / 346.

دیگر منابع: العبر 3 / 47؛ مرآة الجنان 3 / 285؛ شذرات الذهب 4 / 217؛ المستدرک علی معجم المؤلفین 370.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عبدالرحیم ـ عسقلانی

عبدالرحیم ـ عسقلانی (529 ـ 596ه )

ابوعلی عبدالرحیم بن علی بن محمد عسقلانی بسیانی لخمی مصری مشهور به قاضی فاضل.

در پانزدهم جمادی الآخر 529 در عَسْقلان ( در فلسطین ) متولد شد. نشوونمای او در بسیان ( در شام ) بود و ازآنجاکه پدرش قضاوت شهر بسیان را به عهده داشت، به بسیانی نیز ملقب شد. 1 قاضی فاضل بعدها در مصر سکنا گزید. وی فردی متدین، خیّر، کثیرالعباده، 2 شاعر، مورخ3 و کاتب و وزیر صلاح الدین ایوبی بود و در فن انشا و نامه نگاری استعداد درخشان و غیر قابل وصفی داشت و فصاحت و بلاغت او زبانزد خاص و عام بود. در دولت صلاح الدین سرپرستی دیوان انشا ( وزارت یا اداره ای که مکاتبات دولتی در آنجا انجام می گرفت ) را عهده دار شد و نزد سلطان از مقام و منزلت والایی برخوردار گشت و در تمام ارکان دولت ایوبی نفوذ فراوانی یافت. او پس از صلاح الدین همان مقام و نفوذ را نزد پسر صلاح الدین، ملک عزیز و پس از آن در دولت های بعدی حفظ کرد. 4 جایگاه معنوی او در دولت صلاح الدین به حدی بود که روزی سلطان خطاب به اعیان دولت خود گفت گمان نکنید من ممالک و شهرها را با شمشیرهای شما تصرف کرده ام، بلکه با قلم « فاضل » این توفیق برای من حاصل شده است. 5 عماد کاتب اصفهانی نیز که از معاصران فاضل بوده و با او معاشرت داشته است، او را صاحب قلم و بیان و بصیرتی نقاد و ذوقی تابناک می داند و او را به شریعت محمدی که دیگر شرایع را نسخ کرد تشبیه می کند. 6 از استادان او در فن انشا یوسف بن خلال ( موفق خلال ) می باشد. دیگر استادان او ابوطاهر سلفی، ابومحمد عثمانی، ابوطاهر بن عوف، ابوالقاسم بن عساکر و عثمان بن سعید بن فرج عبدری است. 7 قاضی فاضل در « درب ملوحیه » قاهره مدرسه ای بنا کرد و با تدریس خود در آن در سال 580ه به طور رسمی آن مدرسه را افتتاح نمود. 8 علاوه بر این قاضی فاضل، صدقات و خیرات بسیار داشت و با مکنت مالی که از آن برخوردار بود، اوقافی را نیز به منظور آزادی اسیران مسلمان از دست مسیحیان قرار داده بود. 9 قاضی فاضل در شب چهارشنبه هفتم ربیع الآخر 596 به مرگ ناگهانی در قاهره از دنیا رفت و در « المقطم » در قرافه الصغری دفن شد. 10 آثار قاضی فاضل عبارت اند از:

دیوان شعر، چاپ شده، 11 ترسل القاضی الفاضل [ خطی ]، رسائل انشاء القاضی الفاضل [ خطی ]، الدرالنظیم فی ترسل عبدالرحیم [ خطی ]، فصوص الفصول و عقود العقول از ابن سناءالملک که بیشتر آن از انشای قاضی فاضل بوده است. 12 حاجی خلیفه نیز کتابی به نام سیرة الملک المنصور قلاوون بدو نسبت داده13 که به گفته زرکلی این نسبت اشتباه است؛ زیرا قاضی فاضل ربع قرن قبل از تولد ملک قلاوون فوت کرده است و این کتاب از شافع بن علی عسقلانی است. 14 ابن خلکان از قول یکی از افراد مورد اطمینانش نقل می کند نوشته های قاضی کمتر از صد مجلد نبوده است. 15 نویری نیز نامه های بسیاری را از او که به عماد کاتب، قاضی محیی الدین بن زکی و دیگران نوشته، نقل کرده است. 16

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 158. 2 ـ النجوم الزاهره 6 / 156. 3 ـ الاعلام 3 / 346. 4 ـ وفیات الاعیان 3 / 158. 5 ـ النجوم الزاهره 6 / 156. 6 ـ خریدة القصر ( قسم شعرای مصر ) 1 / 35. 7 ـ تاریخ الاسلام 42 / 244. 8 ـ وفیات الاعیان 3 / 158. 9 ـ البدایة و النهایة 13 / 24. 10 ـ وفیات