الاعیان 3 / 158. 1
[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 158 ( پاورقی ). 12 ـ الاعلام 3 / 346. 13 ـ کشف الظنون2 / 1016. 14 ـ الاعلام 3 / 346. 15 ـ وفیات الاعیان 3 / 158. 16 ـ نهایة الارب 8 / 1تا51.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 5 / 209؛ الکنی و الالقاب 3 / 54؛ روضات الجنات 5 / 74؛ شذرات الذهب 4 / 324؛ حُسن المُحاضره 1 / 460؛ العبر 3 / 115؛ سیر اعلام النبلاء 21 / 338؛ ریحانة الادب 4 / 418؛ الخطط المقریزیه 2 / 38؛ الکامل فی التاریخ 12 / 159؛ تاریخ مختصر الدول 220 و 239؛ طبقات الشافعیه الکبری 7 / 166؛ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 2 / 30؛ مرآة الجنان 3 / 487؛ هدیة العارفین 1 / 560؛ معجم مصنفی الکتب العربیة 296؛ تاریخ الادب العربی 6 / 9.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عبدالرحیم ـ عطار

عبدالرحیم ـ عطار (483 ـ 548ه )

ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد بن محمد الأخوّه عطّار شیبانی بغدادی لُؤلُؤیّ ملقب به ابن الأخوّه.

در سال 483ه در بغداد متولد شد و بعدها در طلب حدیث به اصفهان کوچ کرد و به مدت چهل سال در آنجا سکونت گزید؛ از همین رو به گفته عِماد اصفهانی، او بین لطافت بغداد و صحتِ جی ( اصفهان ) جمع کرده بود. 1 ابن الاخوه محدث، مفسر، فقیه، ادیب، نحوی، شاعر و عالم به احوال شیوخ و انساب بود2 و در تندخوانی و نسخه برداری سریع از کتاب ها، بین دانشمندان شهرت داشت. 3 با وجود آنکه سُبکی، أسنوی، ابن شهبه و ابن هدایه اللّه در طبقات الشافعیه از وی یاد نکرده اند، زرکلی او را از فقهای شافعی دانسته است؛ 4 اگرچه برخی شاگردان او و اجازاتی که داده و نیز روایت بعضی کتب شیعه، باعث شده تا برخی از دانشمندان شیعه وی را شیعه قلمداد کنند. 5 ابن الاخوه در طلب حدیث به شهرهای گوناگون ازجمله ری، اصفهان، نیشابور، کاشان و طبرستان سفر کرد و همچنین با خط زیبایی که داشت کتاب های بسیاری را نسخه برداری نمود. نقل است شمار کتاب های نسخه برداری شده اش نزدیک به دو هزار مجلد می رسید. ابن نجّار کتاب التنبیه ابواسحاق شیرازی را به خط او دیده است که در آخر آن مرقوم شده بود در یک روز آن کتاب را به منظور استفاده پسرش احمد نسخه برداری نموده است. 6 به گفته ذهبی او متهم به تقلب و اهمال در قرائتِ بر شیوخ بوده؛ 7 ولی ابن حجر گوید به گمان من این اتهام پایه و اساسی نداشته و ابوسعد سمعانی نیز گفته است من جز خیر از او ندیده ام و نقل و قرائت او صحیح و خالی از اشکال بوده است. 8 ابن الاخوّه به انساب نیز آشنایی نسبتا کاملی داشته، چنان که در بعضی موارد مورد اعتماد و استناد سمعانی واقع شده است. 9 او از استادان بسیاری بهره برده است؛ ازجمله ابوالفوارس طراد زینبی، ابوالخطاب نصر بن بَطِر، 10 شریف ابوالسعادات هبه اللّه شجری، ابوشجاع صابر بن حسین بن فضل، حسین بن طلحه نعالی، تقیه دختر سید مرتضی11 و دایی اش ابوالحسن بن زاغونی. 12 نیز شاگردان بسیاری داشته است چون عماد کاتب اصفهانی که به سماع خویش از او در اصفهان تصریح کرده و با تعبیر « شیخنا » از او یاد نموده است، 13 ابن خشاب که سه جزء از کتاب زاد الرفاق ابومظفر ابیوردی ( م 508ه ) را نزد او خوانده است، 14 ابوالقاسم علی بن حسن بن هبه اللّه معروف به ابن عساکر، 15 قطب الدین سعید بن هبه اللّه راوندی، 16 فضل اللّه بن علی راوندی که کتاب خصائص امیرالمؤمنین علیه السلام و کتاب جعفریات را از او روایت کرده است. 17

ابن الاخوه درنهایت در ماه شعبان سال 548ه در شیراز درگذشته است. 18 از آثار اوست: اجازه ای که برای شیخ رشیدالدین علی بن محمد شعیری بر پشت کتاب الدرر و الغرر در سال 546ه نوشت. اجازه دیگری نیز بر پشت کتاب نهج البلاغه برای فرد مذکور و همچنین برای محمد بن علی بن طوسی نوشته است. سیدمحسن امین صورت این دو اجازه را بعینه در کتاب خود آورده است. 19 اشعاری هم داشته که صفدی بعضی از آنها را نقل کرده است. 20

پی نوشت ها

[1] ـ خریدة القصر 1 / 126. 2 ـ اعیان الشیعه 7 / 466. 3 ـ الاعلام 3 / 343. 4 ـ همان. 5 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 158؛ اعیان الشیعه 7 / 466؛ أمل الآمل 2 / 148. 6 ـ لسان المیزان 4 / 3. 7 ـ میزان الاعتدال 2 / 466. 8 ـ لسان المیزان 4 / 3. 9 ـ الانساب 4 / 286. 10 ـ فوات الوفیات 2 / 309. 1
[1] ـ اعیان الشیعه 7 / 466 ـ 467. 12 ـ تاریخ الاسلام 37 / 311. 13 ـ خریدة القصر 2 / 220. 14 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 291. 15 ـ معجم الشیوخ 1 / 555. 16 ـ أمل الآمل 2 / 148. 17 ـ اعیان الشیعه 7 / 466 ـ 467. 18 ـ تاریخ الاسلام 37 / 311. 19 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 158؛ اعیان الشیعه، 7 / 466 ـ 468. 20 ـ الوافی بالوفیات 18 / 322.

دیگر منابع: الذریعة 1 / 201؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 280؛ الاعلام بوفیات الأعلام 1 / 367؛ ریاض العلماء 3 / 107؛ وفیات الاعیان 1 / 208.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی