قرائات را از ابوعباس بن عشیون و شریح رعینی آموخت و از این دو و نیز از ابوعبداللّه بن عبدالرزاق کلبی روایت کرد. اشبیلی در سفر حج وارد عراق شد و در واسط به فراگیری علم قرائات پرداخت. او سپس به شام رفت و در آنجا به شهرت و مقام والایی رسید. عبدالعزیز مدتی هم متصدی امور قرائات گردید. وی اثر نسائی را از ابومروان بن مسرّه روایت کرد و بنا به نقل بعضی از منابع، در مغرب عالم تر از ابن طحان به علم قرائات نبود. او از قرّاء طراز اول به شمار می رفت. کسانی چون ابوالحسن محمد بن ابی العلاء و ابوطالب بن عبدالسمیع از شاگردان وی در علم قرائت بودند و افرادی مانند ابومحمد عبدالحق اشبیلی حافظ و علی بن یونس از او روایت نمودند. 1 ابن طحان در مذهب تابع مالک بود و شعر نیکو می سرود. 2 وفاتش پس از سال 560ه در حلب واقع شد. 3 آثاری که وی تألیف نمود به شرح زیر می باشند: کتاب الدعاء، نظام الاداء فی الوقف و الابتداء، مقدمه فی مخارج الحروف، مقدمه فی أصول القرائات، 4 اشعار الاخیار الابرار فی التسبیح و الاستغفار، 5 مرشد المقاری. 6

پی نوشت ها

[1] ـ نفح الطیب 2 / 634. 2 ـ معجم المؤلفین 5 / 254 و 255. 3 ـ المختصر المحتاج من تاریخ ابن الدبیثی 256. 4 ـ الاعلام 4 / 22. 5 ـ معجم المؤلفین 5 / 255. 6 ـ غایة النهایة 1 / 395.

دیگر منابع: الوافی بالوفیات 18 / 529؛ ریحانة الادب 8 / 38؛ فرهنگ بزرگان 284؛ ایضاح المکنون 2 / 294 و 656؛ لغتنامه دهخدا 1 / 289.

سیدمهدی حسینی عربی

عبدالعزیز ـ دورقی

عبدالعزیز ـ دورقی (م524ه )

ابوالاصبغ عبدالعزیز بن محمد بن سعید دورقی انصاری اطروشی.

در شمار محدثان اصولی ساکن قرطبه به حساب می آید. به احتمال بسیار اصالت و محل تولدش، دورقه از شهرهای سرقسطه اندلس بود. 1 تاریخ ولادتش معلوم نیست؛ ولی پس از رشد و بالندگی به تحصیل علم روی آورد و در علم حدیث تخصص یافته و به آن علاقه و توجه خاصی پیدا کرد و در جمع آوری، حفظ، نگهداری و مکتوب کردن آنها تلاش و دقت فراوانی به خرج داد و به تمام موارد مربوط به این علم چون صحت و سقم احادیث، اسامی رجال حدیثی، ناقلان و راویان آن و طرق و علل آن آشنایی و آگاهی کافی یافت؛ به طوری که در زمان خود سرآمد همگان در این علم بود. 2 وی برای جمع آوری و شنیدن حدیث به شهرهای گوناگون سفر نمود؛ به طوری که از ابوعبداللّه خولانی در اشبیلیه، ابن عتاب در قرطبه، ابن عطیه در غرناطه، ابن خیاط قروی در مریه، ابن سکره سرقسطی در مرسیه، 3 ابوبکر محمد بن مفوز، ابوعلی حسن بن محمد صدفی4 و استادان دیگری در اندلس و جاهای دیگر حدیث شنیده است. ابوولید دباغ لخمی5 و ابن بشکوال در زمره شاگردان و راویان وی به حساب می آیند و شفاهی اجازه روایت تمام اندوخته هایش را به ابن بشکوال داده بود. 6 لقب اطروشی بیانگر این است که قدرت شنوایی نداشته و کر بوده است. 7 شاید به همین علت بسیار تندمزاج و بداخلاق بوده، به طوری که کمتر تحمل و حوصله مراوده و خدمت به کسی را داشته است. وی صاحب فرزندی به نام محمد بود که در شمار علما و فقهای زمانه اش محسوب می شد؛ ولی قبل از خودش درگذشته است. وفات دورقی را در ماه ربیع الآخر سال 524ه در قرطبه دانسته اند. تنها اثر وی شرح الشهاب للقضاعی در علم حدیث می باشد. 8

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 2 / 484. 2 ـ الصله 2 / 373. 3 ـ معجم البلدان 2 / 484. 4 ـ تاریخ اسلام 36 / 100. 5 ـ معجم البلدان 2 / 484. 6 ـ الصله 2 / 373. 7 ـ فرهنگ فارسی عمید 1 / 223. 8 ـ هدیة العارفین 1 / 578.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 5 / 261.

گلشاد حیدری

عبدالعزیز ـ نسفی

عبدالعزیز ـ نسفی (533 ه )

ابومحمد عبدالعزیز بن عثمان بن ابراهیم نسفی عقیلی اسدی بخاری.

از فقهای حنابله1 و اهل بخارا و از خانواده ای عالم خیز بود. 2 در همان شهر فقه را نزد ابوالمفاخر عبدالعزیز بن عمر برهان آموخت و از استادانی چون ابوبکر محمد بن عبداللّه بن فاعل سرخکی و ابوطاهر بن احمد بهره برد. ابومحمد سپس به بغداد رفت و از آنجا به خراسان و ماوراءالنهر سفر نمود و در خراسان به نیابت از قضات آن مناطق به امر قضاوت پرداخت و درنهایت به منصب قضاوت بخارا رسید. 3 در آن شهر به امر تدریس نیز مشغول شد. 4 نسفی در سال 533ه درگذشت و آثاری تألیف نمود که عبارت اند از: تعلیقه فی الخلاف، روضة الناصحین فی شرح خطب الاربعین، السلم لدار الاسلام فی بیان احکام ارکان الاسلام، فصول الفتاوی، مدارج البطون عن ازالة الشکوک و