مراکش او را تحقیر و سپس زندانی نمود که ابن زهر در بعضی مصنفات خود به این امر اشاره دارد. 7 سرانجام وی در سال 557ه در اشبیلیه درگذشت. آثار او عبارت اند از: التیسیر فی مداواة الادواء علی اعضاء الانسان، این کتاب را برای قاضی ابوالولید محمد بن احمد بن رشد تألیف کرد، الاقتصاد فی اصلاح الاجساد، این کتاب را نیز برای امیر ابراهیم بن یوسف بن تاشفین تألیف کرد و در سال 515ه آن را به اتمام رساند و شخصی به نام ابوالحکم بن غلنده در زندان مصاحب وی بوده و از او پزشکی آموخته و این کتاب را در سال 535ه نزد او خوانده است، 8 التریاق السبعینی، الاغذیه این دو کتاب را نیز برای عبدالمؤمن تألیف کرد، مقالة فی علل الکلی، رساله ای که برای پزشکان اشبیلیه درباره علت برص و بهق نوشت، الزینه که آن نیز توصیه ای به فرزندش ابوبکر در امر پزشکی بود، کتابی دیگر برای فرزندش درباره پزشکی و علاج امراض، 9 الجامع فی الاشربة و المعجونات. 10

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 4 / 158. 2 ـ دایرة المعارف الاسلامیه 1 / 184. 3 ـ التکملة لکتاب الصله 3 / 80. 4 ـ عیون الانباء 519. 5 ـ دایرة المعارف الاسلامیه 1 / 184. 6 ـ عیون الانباء 519. 7 ـ دایرة المعارف الاسلامیة 1 / 184. 8 ـ التکملة لکتاب الصلة 3 / 80. 9 ـ عیون الانباء 519. 10 ـ الاعلام 4 / 158.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 38 / 230؛ العبر 3 / 28؛ هدیة العارفین 1 / 626؛ عصر المرابطین و الموحدین فی المغرب و الاندلس 1 / 473؛ مرآة الجنان 3 / 239؛ شذرات الذهب 4 / 179؛ معجم المؤلفین 6 / 182.

محمود هیئتی

عبدالملک ـ باجی

عبدالملک ـ باجی (حدود 535 ـ بعد 594)

ابومروان ( ابومحمد ) عبدالملک بن محمد بن احمد بن محمد بن ابراهیم باجی اشبیلی، مشهور به ابن صاحب الصلاة.

از مورخان قرن ششم و اهل باجه بود. او را اشبیلی نیز گفته اند؛ زیرا مدتی را در اشبیله به سر برد. با وجود اینکه از مورخان بزرگ دوره حکومت موحدین بوده و در این دولت منصب وزیر اوقاف را داشته است، 1 منابع اطلاعات چندانی از زندگی وی به دست نمی دهد؛ به طوری که تاریخ تولد و وفاتش مشخص نیست. گویا پدر یا یکی از اجدادش امام جماعت یکی از همین شهرها بوده که وی به ابن صاحب الصلاة شهرت یافته است.

اولین اطلاعی که می توان از او یافت مربوط به سال 557ه در شهر قرمونه ( نزدیک اشبیلیه ) است و این زمانی است که ابومحمد عبداللّه بن ابوحفص ( از امرای دولت موحدین ) این شهر را فتح کرد. وی که در این زمان در قرمونه به سر می برد، برای تهنیت نزد ابوحفص حاضر شد. 2 در همین سال برای تعمیر قرطبه و تبدیل آن به مرکز حکومت، بزرگان و علما به این شهر دعوت شدند؛ ازجمله این علما ابن صاحب الصلاة بود که از او خواسته شد کاتب حکومت باشد؛ اما او نپذیرفت. 3 با این حال سال های بسیاری در این شهر به سر برد و در جنگ ها در کنار موحدین شرکت می کرد. عبدالهادی تازی در مقدمه کتاب المن بالامامة علی المستضعفین با استناد به این شواهد تاریخی احتمال داده سن او در این زمان دست کم بیست سال بوده و سال ولادت او را می توان حدود 535ه دانست. 4 او مدتی را در فاس ( شهری بزرگ در مغرب ) به سر برد و از وجود استادان بزرگ این شهر استفاده کرد؛ سپس در 560ه به مراکش رفت و در حضره العلیه اقامت نمود و از بزرگان و علمایی که در کاخ موحدین حضور داشتند بهره برد؛ ازجمله فقیه خطیب ابی الحسن علی بن اشبیلی.

وی از استادان عبدالملک بود که به او توجه خاص داشت و ستایشش می کرد. عبدالملک کتاب های عقیدة التوحید عقیده مبارکه و اعز ما یطلب را نزد او خواند. 5 در همین سال در جنگ علیه محمد بن سعد مردینش با موحدین نیز همکاری کرد. او همچنین از ابوالقاسم بن ابی هارون روایت کرده است. 6 در سال 564 ه از سوی شیخ ابی عبداللّه محمد بن ابراهیم که از دوستان ابن صاحب الصلاة بوده و به عنوان حاکم اشبیلیه انتخاب شده بود، به این شهر دعوت شد7 و به آنجا عزیمت کرد. ازجمله شاگردان او ابوالحکم عبدالرحمان بن حجاج و ابوبکر بن زهر بود. 8 به گفته نوه عبدالملک ابی بکر محمد بن ابی مروان باجی، ابوبکر بن زهر ( م575 ) هفت سال شاگرد صاحب الصلاة بود و کتاب مدونه سحنون که بر مبنای فقه مالکی است و مسند ابی شیبه را بر او خواند. 9 از اینجا می توان حدس زد او مالکی مذهب بوده است. وی را شاعر و با اخلاق نیکو یاد کرده اند که دولت های پیش از موحدین را مورد انتقاد قرار نمی داد. وی آن گونه که در یکی از اشعارش تصریح کرده بر عقیده اهل سنت بوده، 10 گرچه صحت انتساب این شعر به او ثابت نشده است. همان گونه که گفته شد سال وفاتش مشخص نیست. سال های 578، 580 و 608ه به عنوان سال