حدیث دارد9 و در ماه صفر سال 556ه در بغداد درگذشت و در قبرستان باب الحرب دفن شد. 10

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 5 / 43. 2 ـ الانساب 2 / 386. 3 ـ تاریخ الاسلام 38 / 202. 4 ـ شذرات الذهب 4 / 177. 5 ـ غایة النهایه 1 / 481. 6 ـ تاریخ الاسلام 38 / 202. 7 ـ معجم البلدان 5 / 43. 8 ـ الانساب 2 / 386. 9 ـ تاریخ الاسلام 38 / 202. 10 ـ ذیل تاریخ بغداد 16 / 386.

دیگر منابع: النجوم الزاهره 5 / 361؛ معجم المؤلفین 6 / 230؛ اللباب فی تهذیب الانساب 3 / 152؛ مرآة الجنان 3 / 239؛ العبر 3 / 26؛ سیر اعلام النبلاء 20 / 354.

محمود هیئتی

عبیداللّه ـ ابهری

عبیداللّه ـ ابهری (حدود ششصد هجری)

ابومحمد عبیداللّه بن محمد بن علی بن شاهمردان ابهری معروف به ابن شاه مردان.

درباره مؤلف اطلاعات بسیار اندکی در دست است؛ آنچنان که حتی نام وی به صورت کامل در بعضی از منابع ذکر نشده است. کهن ترین منبعی که نام و نسب او را آورده، یاقوت حموی است. وی نامش را ابومحمد عبیداللّه بن محمد بن علی بن شاهمردان نوشته و کتاب حدائق الآداب را که در موضوع لغت است از آنِ وی دانسته است؛ ولی از شرح حال و زندگی وی اظهار بی اطلاعی کرده است. 1 سیوطی نیز به نقل از یاقوت، به ترجمه مختصری از مؤلف پرداخته، اما نام کتابش را خلائق الآداب نوشته است2 که به نظر می رسد تصحیف باشد. فؤاد سزگین از پژوهشگران معاصر نیز، با تحقیقات خوبی که در این زمینه انجام داده، درباره کتاب ابهری به این نتیجه رسیده که مؤلف، لغت شناس بوده و در تألیف این کتاب از سی منبع و مأخذ ازجمله از رسائل اصمعی، قطرب و ابن سکیت که از بزرگان علم نحو و لغت هستند، بهره برده است و حسن بن محمد صغانی ( م650ه ) در تألیف کتاب التکمله خود بهره بسیاری از آن برده و در حقیقت می توان گفت کتاب الحدائق از مصادر کتاب التکمله است. به علاوه آنکه سزگین به نسخه هایی از این کتاب اشاره کرده است. 3 از این گذشته کحاله در دو مورد جداگانه و به نقل از دیگران به زندگی ابهری پرداخته و در هر دو مورد دچار خطا شده و بدون آنکه توجه یا اشاره ای به اتحاد این دو داشته باشد، از آن گذشته است. 4 به هر حال در منابع کهن به تاریخ احتمالی یا قطعی وفات ابهری اشاره نشده است؛ اما زرکلی و برخی دیگر وفات او را حدود ششصد هجری5 و کحاله حیاتش را قبل از 588ه نوشته است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 12 / 72. 2 ـ بغیة الوعاة 2 / 129. 3 ـ تاریخ التراث العربی 8 / 1 / 31. 4 ـ معجم المؤلفین 11 / 179 و 6 / 245. 5 ـ الاعلام 4 / 197. 6 ـ معجم المؤلفین 11 / 179.

دیگر منابع: هدیة العارفین 1 / 650؛ کشف الظنون 1 / 632؛ الذریعه 1 / 280.

اسماعیل اسماعیلی

عبیداللّه ـ اصفهانی

عبیداللّه ـ اصفهانی (463 ـ 517ه )

ابونعیم عبیداللّه بن حسن بن احمد اصفهانی معروف به ابن حداد.

وی متولد سال 463ه1 و محدث، راوی، حافظ، عابد و مورد اعتماد بوده است. 2 از نظر فضیلت، تقوا، دینداری و بخشش سرآمد همگان بود. 3 پدرش ابوعلی حداد ( 419 ـ 515م ) نیز در زمره مشایخ بزرگ اصفهان به حساب می آمد. عبیداللّه ابتدا نزد پدر به شاگردی پرداخت و بیشتر عمر وی نیز در عصر پدرش بود. محمد بن عبدالواحد دقاق از معاصران ابونعیم در توصیف وی می گوید: او دوست من و یکی از علمایی بود که در فنون بسیار، عالم و به حد امامت و پیشوایی بی بدیل رسیده بود. نوشته ها و شنیده های با ارزشی که او جمع آوری کرده، هیچ یک از معاصرانش جمع نکرده اند. در جمع آوری و کتابت کمال صداقت و در قرائت کمال امانت را رعایت می کرد. روایت هایش کم، ولی یادداشت ها و نوشته هایش زیاد است. بنا به گفته محمد بن مکی حنبلی، ابونعیم ناظر و مربی شهردار بن شیرویه یکی از علمای دیلمی بوده است و او را به دلیل اینکه محضر پدرش ابوعلی را ترک کرده، سرزنش نموده و گفته است: « تو چیزهای با ارزشی را نزد پدرم از دست داده و به کارهای بی ارزش مشغول شده ای ». ابونعیم برای کسب علم و دانش و شنیدن حدیث از افراد گوناگون به شهرهای فراوانی مسافرت نموده و از محضر افراد بسیاری چون ابوعمر عبدالوهاب بن منده، احمد بن محمد نقاش، سلیمان بن ابراهیم حافظ و شماری دیگر در اصفهان، ابومظفر موسی بن عمران انصاری، ابوبکر بن خلف شیرازی در نیشابور، ابوعبداللّه عمیری، نجیب بن میمون واسطی، شیخ الاسلام و ابوعامر ازدی در هرات، نعالی و طراد بن محمد در بغداد کسب علم کرده یا اجازه نقل روایت دریافت نموده است. 4 عفیفه فارقانیه و عیسی بن عمر همدانی