گرانقدر و پرارج دربار سلطان سنجر سلجوقی ( 51
[1] ـ 552 ) بود و مدتی ریاست دفترداران باج و خراج دستگاه حکومتی را بر عهده داشت و به تعبیر دیگر مستوفی دربار بود؛ اما سرانجام به دلیل مخالفت با قوام الدین درگزینی، وزیر سلطان به زندان افتاد و بعضی از اشعار خود را در زندان سرود. 1 آقابزرگ می نویسد: « عزالدین در همان زندان از دنیا رفت ». مجموعه سروده های وی در دیوانی گرد آمده که به دیوان عزالدین اصفهانی شهرت دارد. 2 تاریخ درگذشت وی معلوم نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ مجمع الفصحاء 1 / 2 / 1245. 2 ـ الذریعه 9 / 3 / 715.

دیگر منابع: فرهنگ سخنوران 388؛ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 89.

اسماعیل اسماعیلی

عزیز ـ رافعی

عزیز ـ رافعی (قرن ششم هجری)

عزیز رافعی خراسانی اسفراینی عزیزالدین.

درباره وی جز آنچه عوفی آورده اطلاعاتی در دست نیست. وی می نویسد اسفراینی از رؤسای اسفراین و سرشناسان خراسان بود. او فردی هنرمند و در بسیاری از فنون ماهر و به ویژه در شیوه حسابرسی و محاسبات دقیق از برجستگان و متمایزان روزگار خود به شمار می رفت. با این حال دستی تمام در شعر داشت و از طبعی لطیف و اشعاری نیکو برخوردار بود. 1 نفیسی بدون آنکه اطلاعات دیگری از وی ارایه دهد، وی را ازجمله شاعران دربار خوارزمشاهان ( 470 ـ 628 ) خوانده، 2 اما در بعضی از مآخذ معاصر او از شاعران سده ششم هجری یاد شده است. 3 اسفراینی دیوان شعری داشت که به نام خودش شهرت دارد. 4 تاریخ وفات شاعر معلوم نیست.

پی نوشت ها

[1] ـ لباب الالباب 133. 2 ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 95. 3 ـ فرهنگ سخنوران 222. 4 ـ الذریعه 9 / 718.

اسماعیل اسماعیلی

عطاف ـ آلوسی

عطاف ـ آلوسی (م 494 ـ 557ه )

ابوسعید عطاف بن محمد بن علی بن احمد آلوسی معروف به مؤیّد.

منسوب به « آلوس » یا « آلُس » روستایی واقع در کنار رود فرات است؛ هرچند دوران کودکی و رشد را در روستای دُجیل سپری کرد و بعدها به بغداد رفت. 1 نام اصلی وی عطاف و مشهور به مؤیّد بود و برخی این شهرت را به جای اسم او انتخاب و وی را با همین عنوان معرفی کرده اند. 2 آلوسی از شاعران مشهور روزگار خود بود. دوران نوجوانی و جوانی وی در زمان خلافت المسترشد باللّه ( 512 ـ 529ه ) سپری شد و پس از آن بود که به خدمت دربار سلطان مسعود پسر محمد بن ملکشاه ( 529 ـ 547ه ) درآمد و چون به آوازه و شهرتی دست یافته و مال و املاک بسیاری فراهم آورده بود، روزگار خوشی را در عیش ونوش گذراند. به نوشته ابن خلکان، آلوسی با سروده های خویش بسیاری از بزرگان و رؤسای عراق ازجمله خلفا، پادشاهان و حاکمان را مدح کرده و مدتی نیز در دستگاه حکومت وزیر عون الدین یحیی بن هبیره شیبانی ( 544 ـ 560 ) به خدمت اشتغال داشت و از قریحه شعری و زیرکی و هوش و استعدادی که داشت نهایت استفاده را برد. 3 اما او با به خلافت رسیدن المقتضی باللّه ( 530 ـ 555 ) به دلیل اهانتی که به خلیفه روا داشت، دستگیر و روانه زندان گردید و مدت ده سال در حبس بود تا اینکه خلافت به المستنجد ( 555 ـ 566ه ) رسید و از زندان رهایی یافت؛ درحالی که بر اثر تاریکی محیط زندان چشمانش را از دست داده بود. 4 پس از آزادی به موصل رفت و تا آخر عمر در آنجا زندگی کرد. 5 گفته شده اشعارش از اسلوب و سبک خاصی برخوردار بود و بیشتر آن را غزلیات و هجو تشکیل می داد. در منابع نمونه ای از هجویات او در پاسخ ابن مفضل که با سروده هایش آلوسی را هجو کرده بود به چشم می خورد. ابن نجّار نیز پاره ای از اشعار او را ذکر کرده است. 6 او سرانجام در ماه رمضان سال 557ه در موصل از دنیا رفت. 7 از وی دیوان شعری بر جای ماند. 8

پی نوشت ها

[1] ـ فوات الوفیات 2 / 453. 2 ـ ذیل تاریخ بغداد 17 / 269 ـ 270. 3 ـ وفیات الاعیان 5 / 346. 4 ـ ذیل تاریخ بغداد 17 / 269 ـ 270. 5 ـ فوات الوفیات 2 / 453 ـ 454. 6 ـ ذیل تاریخ بغداد 17 / 269 ـ 270. 7 ـ معجم الادباء 19 / 207. 8 ـ تاریخ الاسلام 38 / 240.

دیگر منابع: المختصر المحتاج الیه من تاریخ ابن الدبیثی 357؛ شذرات الذهب 4 / 185؛ کشف الظنون 1 / 771؛ الاعلام 4 / 237؛ هدیة العارفین 2 / 483؛ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 83؛ مرآة الجنان 3 / 240؛ معجم البلدان 1 / 246.

اسماعیل اسماعیلی