گرفت و در سفری که به حج مشرف شد، مدتی در مکه اقامت کرد و نزد سلفی و دیگران که از محدثان بنام آنجا بودند حدیث آموخت. انصاری که کوله باری از علوم گوناگون را گرد آورده و از استادان مسلّم علم قرائت بود، شاگردان بسیاری را نیز تربیت کرد که میان آنان نام افرادی چون ابوالحسن بن فضل مقدسی، ابوعبداللّه تجیبی، ابوربیع بن سالم و ابوالحسن بن خیره به چشم می خورد. 2 گفته شده وی علاوه بر علم قرائت و حدیث در دانش پزشکی هم دستی داشت و شعر نیز می سرود. 3 انصاری از محضر بیش از 150 استاد بهره برد که بسیاری از ایشان از اعلام و مشاهیر بودند و خود اسامی آنها را در سه فهرست کوچک و متوسط و بزرگ گرد آورده است. 4 وی سرانجام در 598ه از دنیا رفت و آثاری چند در موضوع پزشکی و اصول و ادبیات پدید آورد؛ 5 هرچند در منابع، تنها از یک اثر وی با عنوان بغیة الراغب و منیة الطالب نام برده شده است. 6

پی نوشت ها

[1] ـ التکمله لکتاب الصلة 3 / 221. 2 ـ غایة النهایة 1 / 555. 3 ـ التکمله لکتاب الصلة 3 / 22
[1] ـ 222. 4 ـ الاعلام 4 / 310. 5 ـ التکمله لکتاب الصله 3 / 22
[1] ـ 222. 6 ـ معجم المؤلفین 7 / 145.

دیگر منابع: نفح الطیب 3 / 324.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ انوری

علی ـ انوری(م 583ه )

علی بن محمد بن اسحاق حجه الحق اوحدالدین انوری ابیوردی خاورانی.

فقیه، منجم، حکیم، متکلم، شاعر، ریاضیدان و فیلسوف قرن ششم هجری که در ابیوَرْد ( یکی از شهرهای خراسان ) متولد شد. وی در مدرسه منصوریه طوس به تحصیل مشغول شد. در نجوم و هیأت، وحیدِ عصر خود بود و در معقول و منقول نیز دستی توانا داشت. 1 او با بیانِ اشعاری به بیانِ توانایی های خود پرداخته است. 2

« مروزی » شاعر معاصر وی نیز در حق او شعری سروده است.

انوری از کسانی است که در تغییر سبک سخن فارسی اثری بیّن و آشکار داشت3 و به گفته مدرس تبریزی، از عصر سامانیان که شعر و ادبیات رو به ترقی گذاشت، چهار کس گوی سبقت را از دیگران ربودند: فردوسی، سعدی، نظامی و انوری. 4 انوری مداح سلطان سنجر سلجوقی ( م 552ه ) و اُمرا و وزرای بعد از او بود که عوفی به بعضی از اشعار او در این زمینه اشاره کرده است. 5 او در اشعار خود ابتدا تخلص به « خاوری » داشت، ولی بعدها بنابر توصیه استادش « عماره »، لقب « انوری » را برگزید. 6 در تاریخ وفات وی اختلاف فراوانی است و از 547 تا 587ه گفته اند؛ ولی ذبیح اللّه صفا با ذکر قرائنی، وفات او را در سال 583ه در بلخ دانسته و بعضی از متشرقان نیز مانند ادوارد براون و ژوکوفسکی وفات او را در همین حدود دانسته اند. 7 آثار انوری عبارت اند از: دیوان انوری در سال 1337 به چاپ رسیده است. شرح و تفسیرهایی نیز بر دیوان انوری نوشته شده است که از معروف ترین آنها شرح محمد شادی آبادی و شرح فراهانی است، 8 البشاران در شرح اشارات ابوعلی سینا. افندی نسخه ای از این کتاب را در تبریز دیده است، 9 رساله ای در عروض و قوافی، 10 الزیج الشاهی در نجوم که در سال 525ه تألیف شده است. آقابزرگ تهرانی این کتاب را تألیف وی و عبدالرحمان خازنی و شخصی به نام حسام الدین دانسته است. 11 علاء، منجم خوارزمی و خواجه نصیرالدین طوسی ( م672ه ) نیز کتاب هایی به این نام داشته اند، 12 ساقی نامه که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس در تهران موجود است. 13

پی نوشت ها

[1] ـ ریحانة الادب 1 / 197؛ « مجالس النفائس » 324. 2 ـ تاریخ گزیده 713. 3 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 656. 4 ـ ریحانة الادب 1 / 197. 5 ـ لباب الالباب 2 / 126. 6 ـ مجالس المؤمنین 2 / 622. 7 ـ تاریخ ادبیات در ایران 2 / 656 و 664. 8 ـ ریاض العلماء 5 / 447؛ الذریعة 9 / 109. 9 ـ اعیان الشیعه 8 / 162؛ الذریعة 3 / 111. 10 ـ ریحانة الادب 1 / 197؛ الذریعة 15 / 259. 1
[1] ـ الذریعة 12 / 86. 12 ـ الذریعه 12 / 86؛ کشف الظنون 2 / 969. 13 ـ فهرست نسخه های خطی فارسی ( منزوی ) 4 / 2861.

دیگر منابع: مجمع الفصحاء 1 / 539؛ لباب الالباب 1 / 684 ( تعلیقات سعید نفیسی )؛ ایضاح المکنون 1 / 491؛ معجم المؤلفین 7 / 33؛ الکنی و الالقاب 2 / 58؛ طرائق الحقائق 2 / 592؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ایران 342؛ فهرست مستند بهارستان جامی 98؛ اسامی مشاهیر و مؤلفان 69؛ کشف الظنون 1 / 777؛ هدیة العارفین 1 / 699؛ فرهنگ سخنوران 67؛ تذکره نصرآبادی 494؛ الذریعة 9 / 40، 13 / 265 و 391؛ اعیان الشیعه 2 / 330؛ معجم مؤلفی الشیعه 49؛ لغتنامه دهخدا 8 / 462؛ فهرست نسخه های خطی فارسی 3 / 1847؛ فهرست نسخه های خطی کتابخانه آیت اللّه گلپایگانی 1 / 318 و 2 / 77.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی