را آورده است. 2 برخی از رجال نویسان شیعه، نام باقولی را در زمره دانشمندان شیعه ذکر کرده اند. 3 از وی آثار و تألیفات متعدد و متنوعی بر جای مانده است که عبارت اند از: الاستدراک علی ابی علی الفارسی، البیان فی شواهد القرآن، شرح اللمع لا بن جنی، الجواهر المجمل فی شرح الجمل لعبدالقاهر، کشف المعضلات فی نکت المعانی و الاعراب و علل القرآن المرویّة عن الائمّة السبعه، 4 تفسیر جامع العلوم، 5 نسخه خطی کشف المشکلات در کتابخانه سریزدیِ یزد، نیز نسخه خطی شرح اللمع در کتابخانه ملی صوفیه موجود است. 6 تاریخ وفات باقولی معلوم نیست؛ ولی آنچه مسلّم است تا 535 در قید حیات بوده است؛ گرچه بعضی از منابع آن را 543 نوشته اند. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الذریعه 4 / 268. 2 ـ معجم الادباء 13 / 165 ـ 167. 3 ـ طبقات اعلام الشیعه 2 / 185. 4 ـ هدیة العارفین 1 / 697. 5 ـ الذریعه 4 / 268. 6 ـ دایرة المعارف بزرگ اسلامی 11 / 233. 7 ـ هدیة العارفین 1 / 697.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 2 / 160؛ کشف الظنون 1 / 263 و 603، 2 / 1160 و 1493؛ روضات الجنات 5 / 251؛ الوافی بالوفیات 21 / 12؛ معجم المفسرین 1 / 359؛ الاعلام 4 / 279؛ معجم المؤلفین 7 / 75.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ بطائحی

علی ـ بطائحی (490 ـ 572ه )

ابوالحسن علی بن عساکر بن مرحّب بن عوام بطائحی.

اهل روستایی در نواحی بطائح، واقع در میانه واسط و بصره به نام محمدیّه بود و بدین سبب به بطائحی شهرت یافت. اما پس از گذران اندکی از عمر خویش برای کسب دانش به بغداد مهاجرت کرد و تا آخر عمر در آنجا سکونت داشت. بطائحی خود گمان داشت از طایفه عبدالقیس است. 1 ولادت او را 490 نوشته اند. 2 ابن جزری او را شیخ العراق و پیشوای کامل علم قرائت خوانده و می نویسد: بطائحی قرائت را از بزرگانی چون ابوالعزّ قلانسی، ابوعبداللّه بارع و عمر بن ابراهیم زیدی فرا گرفت و به زودی خود نیز از استادان این فن گردید و عمری را به تدریس و تعلیم و تربیت طالبان دانش در این رشته گذرانید. 3 بر پایه گزارش ابن نجّار وی به وجوه و علل علم قرائت تسلط کامل داشت و به طرق و ضبط و تجوید آن آگاه بود. کلمات و حروف را به خوبی ادا می کرد و فردی ثقه، راستگو و متدین بود. 4 حدیث را از ابوطالب بن یوسف و هبه اللّه بن حصین استماع کرد و در ادبیات نیز فردی چیره دست بود. 5 او از علمای حنبلی به شمار می رفت و شاگردان بسیاری را تربیت کرده است که از آن میان می توان به بزرگانی چون خلیفه ناصر عباسی که از او اجازه روایت دریافت کرده و وزیر ابن هبیره که قرائت را نزد وی آموخت، اشاره کرد. 6 از دیگر شاگردان وی نام افرادی چون عبدالعزیز بن دلف، محمد بن ابی القاسم بن سالم و علی بن هبه اللّه جمیزی به چشم می خورد. 7 گفته شده بطائحی به دستگاه خلافت عباسیان نیز رفت وآمد داشت که می توان حضور یحیی بن هبیره از وزیران برجسته دولت عباسی، در مجلس درس وی را سرآغازی برای آشنایی با وی و ورودش به دربار دانست که موجب شد از آن پس مورد تکریم ابن هبیره واقع شده تا بدانجا که قرائات خود را به بطائحی اسناد می داد. 8 ابن کثیر علاوه بر آنکه او را نحوی و لغت شناس قابلی معرفی کرده، می نویسد: بطائحی پیش از مرگش تمام کتاب های خود را وقف مسجد ابن جراره بغداد کرد؛ 9 گرچه برخی از نقل ها، حکایت از وقف آنها بر مدرسه حنبلیان باب الأزج10 یا وقف بر مدرسه شیخ عبدالقادر جیلی دارد. 11 وی در سال 572ه در بغداد از دنیا رفت و در گورستان باب حرب به خاک سپرده شد. 12 از وی کتابی در موضوع قرائات بر جای ماند. 13

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 14 / 62. 2 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 549. 3 ـ غایة النهایة 1 / 556. 4 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 336 ـ 337. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 549. 6 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 336 ـ 337. 7 ـ غایة النهایه 1 / 556. 8 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 336 ـ 337. 9 ـ البدایة و النهایه 12 / 296. 10 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 336 ـ 337. 1
[1] ـ معجم الادباء 14 / 62. 12 ـ شذرات الذهب 4 / 242. 13 ـ معجم المؤلفین 7 / 150.

دیگر منابع: المنتظم 18 / 233؛ العبر 3 / 62؛ دول الاسلام 301؛ تبصیر المنتبه 4 / 1275؛ النجوم الزاهرة 6 / 80.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ بغدادی

علی ـ بغدادی (زنده بین سالهای 574 ـ 587ه )

ابوالمکارم علی بن محمد بن هبه اللّه بغدادی ابن وزیر ابوالمعالی.

ادیب، نحوی، لغوی، کاتب و شاعر بود و خطی خوش داشت. از تاریخ تولد و وفات وی اطلاع دقیقی در دست نیست. ابوطاهر احمد