دیگر منابع: أمل الآمل 2 / 193؛ الفوائد الرضویه 309؛ اعیان الشیعه 8 / 281؛ ریاض العلماء 4 / 136؛ طبقات اعلام الشیعه 2 / 195؛ معجم رجال الحدیث 12 / 80؛ معجم المؤلفین 7 / 138.

محمود هیئتی

علی ـ جوینی

علی ـ جوینی (قرن ششم هجری)

مؤیّدالدوله منتجب الدین علی بن احمد بدیع اتابک جوینی.

از دبیران معروف دربار سلطان سنجر سلجوقی ( 51
[1] ـ 552 ) و دایی عطاملک جوینی بود. از جوانی در مرو ساکن شد و روزگای را در دربار سلجوقیان گذرانید. 1 عوفی می نویسد: مؤیّه الدوله سرآمد کاتبان و منشیان روزگار خویش بود و در بلاغت مانندی نداشت. او از کاتبان امامیه است؛ چه اینکه بر اساس نقل خویش در جریان ماجرایی که سخت به تنگ آمده و روزگار بر او تلخ گشته بود به زیارت امام رضا علیه السلام به مشهد مشرف شده و از حضرتش یاری طلبیده و سرانجام به مقصود خود نایل گردید؛ به هر حال وی به دلیل شیوه خاصی که در نامه نگاری و انشا و صنعت کتابت جدید داشت به سرپرستی دیوان رسائل سلطان سنجر منصوب شد و روزگار خوش و مرفهی را سپری کرد. از جوینی دو اثر با عنوان عتبة الکتبه یا مکاتبات دیوانی و رقیة القلم با نثری شگفت انگیز بر جای ماند که مورد قبول بسیاری از علما و فضلا قرار گرفت. 2 به نوشته آقابزرگ، وی مکاتبات دیوانی خویش را به امر ابوالفتح ناصرالدین طاهر بن فخرالملک طوسی، وزیر سلطان سنجر بین سال های 528 تا 548 جمع آوری و تألیف کرد. این مجموعه به همراه مقدمه ای به اهتمام میرزا محمدخان قزوینی و عباس اقبال آشتیانی در 1329ش در 170 صفحه به چاپ رسیده است. نسخه ای از آن در دارالکتب قاهره نیز موجود است و تصویر آن در کتابخانه ملی وجود دارد. 3

پی نوشت ها

1ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 2. 2ـ لباب الالباب 77 و 78. 3 ـ الذریعه 22 / 128.

دیگر منابع: مصنفات شیعه 6 / 160.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ حجازی

علی ـ حجازی (م 546 ه )

علی بن محمد حجازی قاینی.

در سال 456ه به دنیا آمد و در بیهق اقامت داشت. او را پزشک و از شاگردان عمر خیام نیشابوری ( م517ه ) شمرده اند. 1 در علوم معقول دستی داشت و دارای اخلاق نیکویی بود. از او آثاری در کتب متأخران منقول است ازجمله کتابی با عنوان مفاخر الاتراک که به نام سلطان سنجر نوشته و نیز کتاب دیگری درباره حکمت دارد که به نام آتسز خوارزمشاه به نگارش درآورده است. وی همچنین رسائلی در زمینه پزشکی و معالجات تألیف نمود. حجازی پس از نود سال عمر در سال 546ه وفات یافت. 2

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 4 / 329. 2 ـ تایخ حکماء الاسلام 158.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 7 / 190؛ لغتنامه دهخدا 10 / 14281.

سیدمهدی حسینی عربی

علی ـ حرّانی

علی ـ حرّانی (51
[1] ـ 556ه )

ابوالحسن علی بن عمر بن احمد بن عمّار حرانی معروف به ابن عبدوس.

وی در سال 510 یا 511ه به دنیا آمد و چنان که از نسبت وی استفاده می شود اهل حرّان، شهری واقع در میانه موصل و شام بوده است. رجال نویسان اهل سنت وی را عارفی زاهد، مفسر، فقیه و واعظ و در زمره علمای حنبلی به شمار آورده اند. حرانی علاوه بر علوم دینی در دانش معاملات و اقتصاد نیز مهارتی ویژه داشت؛ ولی بیشتر شهرت و اهتمام وی در تفسیر بود. در بغداد از حافظ ابوالفضل بن ناصر حدیث شنید. افرادی چون ابوالفتح نصراللّه بن عبدالعزیز، فخرالدین بن تیمیّه و عمر بن علی قرشی دمشقی از شاگردان او بوده و از وی روایت کرده اند. او در شعر هم دستی داشت. پاره ای از اشعار او را ابن رجب در کتاب خود آورده است. او علاوه بر فعالیت های علمی در امور اجتماعی و دینی نیز ورود داشت؛ چنان که امامت جماعت جامع حرّان را عهده دار بود و اهل خیر و صلاح و فردی متدین بود. وی سرانجام در روز عرفه یا شب عید قربان سال 559 در حران از دنیا رفت و شاگردش شیخ فخرالدین در رثایش قصیده ای سرود. 1 برخی تاریخ وفات او را 556 نوشته اند. 2 آثار وی عبارت اند از: تفسیر القرآن، المذهب فی المذهب، مجالس وعظیّه. 3

پی نوشت ها

[1] ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 24
[1] ـ 243. 2ـ طبقات المفسرین 1 / 422. 3 ـ هدیة العارفین 1 / 698.