تاریخ الحکماء 366؛ معجم البلدان 3 / 127؛ الاعلام 4 / 310؛ ایضاح المکنون 2 / 145؛ معجم المؤلفین 7 / 144.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ زهری

علی ـ زهری (490 ـ 567ه )

ابوالحسن علی بن احمد بن عبدالرحمان بن احمد زهری باجی قرشی.

ولادت او را در 490ه نوشته اند. 1 وی در اصل اهل باجه، شهری در غرب اندلس بود؛ اما در اشبیلیّه و بطلیوس نیز سکونت داشت. ابن ابّار در احوال زهری می نویسد: وی چندی از علوم رایج آن روزگار ازجمله حدیث، فقه و ادبیات را فرا گرفت و در آنها مهارت یافت. حدیث را در شابیلیّه و قرطبه از محدثانی چون ابوالقاسم هوزنی، ابوبکر بن عربی و ابوالحسن بن بقی استماع کرد و اجازه روایت را از خلیص بن عبداللّه و دیگران دریافت کرد. مدتی نیز در مجلس درس ابوالاخضر ـ از ادیبان معروف ـ حاضر شده و ادبیات را فرا گرفت. همو می افزاید: زهری افزون بر مسند علمی و کرسی تدریس بر منصب قضاوت نیز گمارده شد و مدت زمانی قضاوت اشبیلیّه را عهده دار بود و مشاوری فهیم و محدثی عادل و فقیهی پیشگام به شمار می رفت. 2 زرکلی، زهری را دارای روشی نیکو در زندگی و کار دانسته و دو اثر و تألیف از او یاد کرده است: یکی کتاب برنامج که در آن زهری از مشایخ خود نام برده و دیگری مختصر فی مناسک الحج. 3 زهری در سال 567 ه از دنیا رفت. 4

پی نوشت ها

[1] ـ معجم المؤلفین 7 / 19. 2 ـ التکملة لکتاب الصلة 3 / 205 ـ 206. 3 ـ الاعلام 4 / 256. 4 ـ معجم المؤلفین 7 / 19.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ زینبی

علی ـ زینبی (477 ـ 543ه )

ابوالقاسم علی بن حسین بن محمد بن علی زینبی بغدادی هاشمی عباسی.

محدث، فقیه و قاضی القضات سده ششم هجری در بغداد. زمان ولادت وی به اختلاف در 447، 1 4702 و 4773 ذکر شده است؛ به هر روی او در بغداد به دنیا آمد4 و تحت تعلیم و تربیت پدرش ابوطالب زینبی، عمویش طرّاد بن محمد، ابوالحسن بن علاف و ابوالخطاب ابن بطر قرار گرفت و حدیث و فقه آموخت و در آنها مهارتی کامل یافت و خود نیز شاگردان بسیاری را تربیت کرد که از آن میان نام یک تن همچون فتح بن عبدالسلام به چشم می خورد. 5 به نوشته ابن جوزی، زینبی از وزیران برجسته دستگاه خلافت عباسیان ازجمله مسترشد ( حکومت 512 ـ 529 ) و بسیار مورد توجه خلیفه بود؛ به گونه ای که سمت قاضی القضاتی بغداد در یک مدت طولانی به وی سپرده شد. وی مردی باوقار، آرام و موجه بود. زینبی به دلایلی همکاری با خلیفه را رها کرد و به موصل رفت و به ابوجعفر راشد که آن زمان در موصل بود و داعیه خلافت داشت پیوست؛ ولی به دلیل آنکه به دستورهای وی یا برخی از اطرافیان عمل نکرد، مورد اذیت و آزار قرار گرفته به زندان افتاد و حتی دستور قتلش صادر گردید. هرچند اما این فرمان به اجرا درنیامد و درنهایت با روی کارآمدن ابوعبداللّه مقتفی ( حکومت 530 ـ 555 )، با وی بیعت کرد و بار دیگر به دست پسرعمویش علی بن طرّاد که در دستگاه خلافت مقتفی بود به قائم مقامی وزارت رسید، خلیفه به وی روی خوشی نشان نداد و مورد توجه قرار نگرفت. 6 ذهبی او را فردی عاقل با درایت و اعتماد به نفس خوانده است. 7 وی در فقه پیرو مذهب ابوحنیفه بود. 8 زینبی درنهایت در روز عید قربان سال 543 در بغداد از دنیا رفت و در کنار قبر ابوحنیفه به خاک سپرده شد. 9 وی سه اثر دارد که عبارت اند از: الجامع الکبیر، التجرید فی الفقه، الایضاح در سه مجلد که شرح التجرید است. 10

پی نوشت ها

[1] ـ النجوم الزاهرة 5 / 282. 2 ـ المنتظم 18 / 68. 3 ـ سیر اعلام النبلاء 20 / 207. 4 ـ الاعلام 4 / 279. 5 ـ تاریخ الاسلام 37 / 153. 6 ـ المنتظم 18 / 68 ـ 69. 7 ـ العبر 2 / 465. 8 ـ الجواهر المضیئة 2 / 568. 9 ـ تاریخ الاسلام 37 / 153 و 155. 10 ـ الاعلام 4 / 279.

دیگر منابع: الاعلام بوفیات الاعلام 1 / 363؛ الکامل فی التاریخ 11 / 146؛ تذکرة الحفاظ 4 / 1297؛ دول الاسلام 281؛ البدایة و النهایة 12 / 225؛ شذرات الذهب 4 / 135؛ الوافی بالوفیات 21 / 51؛ معجم المؤلفین 7 / 79.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ سعدی

علی ـ سعدی (433 ـ 515ه )

ابوالقاسم علی بن جعفر بن علی سعدی صقلی اغلبی مصری مشهور به ابن قطاع.

از فرزندان زیاده اللّه بن اغلب تمیمی ( م304ه ) آخرین امیر دولت