اغلبیّه در تونس و صقلیّه می باشد و نسبت اغلبیِ وی بدین دلیل است. 1 وی اهل صقلیّه ( سیسیل ) بود و در سال 433ه در همانجا به دنیا آمد. 2 ابن قطاع از لغت شناسان و نحویان معروف روزگار خویش بود و در ادبیات عرب دستی تمام داشت و لغت را نزد ابوبکر بن محمدبرّصقلی، لغوی مشهور فرا گرفت. 3 از چگونگی زندگی و احوال او در مدت مدیدی که در صقلیه می زیسته اطلاعات دقیقی در دست نیست. پس از آنکه صقلیه به دست نورمان های مسیحی در حدود سال پانصد هجری به تصرف درآمد، وی به مصر مهاجرت کرد و درحالی که مردی کهنسال بود مورد احترام و استقبال مصری ها قرار گرفت. 4 از گفته ذهبی برمی آید وی پس از سال 460 صقلیه را ترک کرده، 5 اما اینکه در این مدت در کجا می زیسته، سخنی به میان نیاورده است. به نوشته بیشتر منابع وی در مصر نیز به شهرتی تمام دست یافت و ادبیات و نحو او فراگیر شد؛ بدین دلیل امیر افضل بن بدر جمالی ـ وزیر آمر باللّه عباسی دهمین خلیفه فاطمی ( 495 ـ 525ه ) ـ فرزند خود را برای تعلیم و تربیت به او سپرد. 6 ابن قطاع گرچه در ادبیات و لغت و نحو استادی کامل و چیره دست بود، در روایت متهم به تساهل و تسامح شده است؛ چه اینکه به محض ورود به مصر وقتی درباره صحاح جوهری از وی پرسش شد، در پاسخ گفت: « این کتاب به دست مردم صقلیه نرسیده است »؛ اما وقتی اقبال و تمایل مردم را به این کتاب مهم دریافت، سندی برای آن درست کرد؛ ولی علمای مصر آن را نپذیرفته و او را متهم به تساهل در روایت کردند. 7 وی در شعر هم دستی داشت و سروده هایش قوی و نیک بود. 8 پدرش جعفر نیز مرتبه ای والا در لغت و نحو داشت و اجدادش همگی در شعر و ادب مهارت داشتند. 9 ابن قطاع سرانجام در ماه صفر 514 یا 515ه در مصر از دنیا رفت و در آرامگاه امام شافعیان به خاک سپرده شد. 10 برخی وفات او را 509 نوشته اند. 11 از وی آثار و تألیفات فراوانی بر جای ماند که عبارت اند از: الدرّة ( الجوهرة ) الخطیرة فی شعراء الجزیره که مشتمل بر 170 شاعر و بیست هزار بیت شعر است، الاسماء فی اللغه، الافعال، حاشیه هایی بر صحاح جوهری، فرائد الشذور و قلائد النحور فی الاشعار، العروض و القوافی، ذکر تاریخ صقلیه، ابنیة الاسماء و الافعال، 12 لُمَحُ المُلَح، 13 العروض البارع، الشافی فی القوافی، ابیات المعایاة، 14 تثبیت اللسان، الاصوات، السیف فی اسمائه و صفاته، الطوال فی اسمائهم و صفاتهم، المشی و السیر، القصار فی اسمائهم و صفاتهم، الکشف فی مساوی الخمر. 15

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ الاسلام 35 / 390. 2 ـ وفیات الاعیان 3 / 322. 3 ـ معجم الادباء 12 / 279. 4 ـ مرآة الجنان 3 / 162. 5 ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 434. 6 ـ معجم الادباء 12 / 279. 7 ـ تاریخ الاسلام 35 / 390. 8 ـ البدایة و النهایة 12 / 188. 9 ـ لسان المیزان 4 / 209. 10 ـ بغیة الوعاة 2 / 154. 11ـ النجوم الزاهرة 5 / 209. 12 ـ معجم الادباء 12 / 28
[1] ـ 282. 13 ـ شذرات الذهب 4 / 45. 14 ـ الاعلام 4 / 269. 15 ـ هدیة العارفین 1 / 695.

دیگر منابع: المختصر فی اخبار البشر 2 / 236؛ روضات الجنات 5 / 248؛ العبر 2 / 405؛ حسن المحاضرة 1 / 437؛ تاریخ ابن الوردی 2 / 30؛ تاریخ التراث العربی 8 / 2 / 375 و 398؛ ریحانة الادب 8 / 156؛ معجم البلدان 3 / 417؛ کشف الظنون 1 / 133 و 2 / 1023 و 1072؛ ایضاح المکنون 2 / 100 و 324؛ معجم المؤلفین 7 / 52.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ سیفی

علی ـ سیفی (قرن ششم هجری)

علی بن احمد بدیع الزمان سیفی نیشابوری.

وی از شاعران سده ششم هجری بود و در دربار خوارزمشاهان خدمت می کرد. 1 عوفی سروده هایش را همانند شمشیر براّن و عقلش را درنهایت کمال توصیف کرده و می نویسد: نظم و نثر سیفی وصف ناشدنی است. سپس پاره ای از سروده های او را آورده است. 2 هدایت نیز شاعر را ستوده و او را مداح سلطان تکش خوارزمشاه ( حکومت 589 ـ 596 ) معرفی کرده و در صنایع و بدایع شعری چیره دستی کامل خوانده است. 3 سیفی دیوان شعری دارد که به نام دیوان سیفی نیشابوری مشهور است. 4

پی نوشت ها

[1] ـ تاریخ نظم و نثر در ایران 1 / 95. 2 ـ لباب الالباب 359 ـ 361. 3 ـ مجمع الفصحاء 1 / 2 / 708. 4 ـ الذریعه 2 / 9 / 487.

دیگر منابع: فرهنگ سخنوران 284؛ لغتنامه دهخدا 8 / 12248.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ شروانی

علی ـ شروانی (زنده در 541ه )

ابوالحسن علی بن عبدالکریم شروانی فریدالدین باکویی مشهور به فهاد.

از نامبرده به جز چند اثری که از وی باقی مانده مطلب دیگری در دست نیست. گفته اند وی صاحب رصدخانه بود و در سال 541ه زیج