پاره ای از سروده های او را صفدی آورده است. 4 وی شاگردان بسیاری را تربیت کرده که از آن میان می توان به نام افرادی چون ابوحفص مغازلی، ابومعمر انصاری و محمد بن ابی بکر سنجی اشاره کرد. 5 وی از علمای حنبلی بود و مدت مدیدی بر کرسی وعظ نشست تا آنکه در 475 در پی برخورد بین حنبلیان و اشاعره، وعظ را کنار گذارده و تنها به تدریس پرداخت. 6 ابن اثیر می نویسد: ابن عقیل در آغاز معتزلی بود، ولی چون از سوی حنابله به مرگ تهدید شد از آن دست کشید و توبه کرد. 7 ابن حجر نیز علاوه بر تأکید به این مطلب یادآور می شود وی پس از اظهار برائت از معتزله، کتابی نیز بر رد ایشان نوشت. هرچند میان کتب منسوب به وی، نوشته ای که ناظر به این نگره باشد، دیده نمی شود و حتی کتابی از او در رد اشاعره مذکور است که البته روشن نیست در چه دوره ای از زندگی اش پدید آمده است. 8 وی درنهایت در سال 513 در بغداد از دنیا رفت و در جوار احمد حنبل به خاک سپرده شد. 9 ابن عقیل تألیفاتی داشت که مهم ترین آنها الفنون است که مجلدات فراوانی داشته است. دیگر آثار وی عبارت اند از: الارشاد فی الفقه، الانتصار لاهل الحدیث، تفضیل العبادات علی نعیم الجنات، تهذیب النفس، شمائل الزهاد، الفصول فی الفقه، الاشاره فی الاصول، الروایتین و الوجهین، المنثور، الواضح فی الاصول، 10 الفرق، الرّد علی الاشاعرة و اثبات الحرف و الصوت فی کلام الکبیر المتعال، کفایة المفتی، الجدل علی طریقة الفقهاء. 11

پی نوشت ها

[1] ـ سیر اعلام النبلاء 19 / 443. 2 ـ المنتظم 17 / 180. 3 ـ الذیل علی طبقات الحنابله 3 / 142 ـ 143. 4 ـ الوافی بالوفیات 21 / 326. 5 ـ تاریخ الاسلام 35 / 350. 6 ـ المنتظم 17 / 181. 7 ـ الکامل فی التاریخ 10 / 561. 8 ـ لسان المیزان 4 / 243. 9 ـ المنتظم 17 / 182. 10 ـ هدیة العارفین 1 / 695. 1
[1] ـ الاعلام 4 / 313.

دیگر منابع: غایة النهایه 1 / 556؛ دول الاسلام 266؛ المستفاد من ذیل تاریخ بغداد 19 / 192؛ البدایة و النهایه 12 / 184؛ شذرات الذهب 4 / 35؛ النجوم الزاهره 5 / 219؛ معجم المفسرین 1 / 371؛ ایضاح المکنون 1 / 85 و 130؛ کشف الظنون 1 / 71 و 2 / 1447؛ طبقات الحنابله 2 / 259؛ مرآة الجنان 3 / 155؛ طبقات المفسرین ( داودی ) 1 / 421؛ معجم المؤلفین 7 / 151.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ عبدریعلی ـ عبدری (524 ـ 599ه )

ابوالحسن علی بن حسن بن اسماعیل عبدری بصری ملقب به ابن مُقْله.

بر پایه گزارش یاقوت حموی وی اهل بصره بود و در سال 524ه به دنیا آمد. پس از رشدونمو به کسب دانش پرداخت و در بصره از ابومحمد جابر بن محمد انصاری، ابوالعزّ طلحة بن علی مالکی و ابوالحسن علی بن عبداللّه واعظ حاضر شد و به استماع حدیث پرداخت. ادبیات را از ابوعلی احمر، ابوالعباس بن حریری و ابوالعزّ بن ابی الدنیا که همگی از استادان برجسته این فن بودند آموخت. بدین منظور و برای تکمیل دانسته های خویش بارها راهی بغداد شد و از شیوخ معروف آنجا نیز استفاده برد. ابن مقله که در این مدت به آوازه ای دست یافته بود و به ویژه در ادبیات و عروض استادی کامل و ادیبی چیره دست بود، سرانجام به زادگاهش بصره بازگشت و مجلس درس برپا ساخته و به تدریس ادبیات پرداخت. او در تدریس روشی نیکو داشت. 1 شعر نیز می سرود. صفدی ابیاتی از سروده های او را ذکر کرده است. 2 ابن مقله درنهایت در 599ه در بصره از دنیا رفت و اثری با عنوان فوائد فی الادب از خود بر جای گذارد. 3

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 13 / 88 ـ 89. 2 ـ الوافی بالوفیات 20 / 213. 3 ـ هدیة العارفین 1 / 704.

دیگر منابع: معجم المؤلفین 7 / 61؛ ریحانة الادب 8 / 227.

اسماعیل اسماعیلی

علی ـ عبدری

علی ـ عبدری (508 ـ 566ه )

ابوالحسن علی بن صالح بن ابی اللیث بن اسعد عبدری طرطوشی معروف به ابن عزالناس.

در سال 508ه در طرطوشه متولد شد و در میورقه رشدونمو کرد و در آنجا از ابومحمد بن صیقل حدیث شنید. او به شهرهای گوناگون اندلس نیز سفر نمود1 و ابوالقاسم بن ورد، ابوبکر بن عربی و ابوالولید بن رشد را ملاقات نمود و از آنها علم آموخت. 2 ابوالحسن فقیه، حافظ، ادیب، بلیغ، فصیح و آشنای به اصول و فروع بود و از نظری دقیق و استنباطی قوی برخوردار بود و در شعر و شاعری نیز دستی