علی ـ فصیحیعلی ـ فصیحی (م516ه )

ابوالحسن علی بن محمد بن علی فصیحی استرآبادی معروف به ابن ابی زید.

ادیبی فاضل، نحوی و شیعه امامی بود و چون کتاب الفصیح ثعلب نحوی را بسیار تدریس می کرد، به فصیحی معروف و مشهور گشت. 1 او شاگرد شیخ عبدالقادر جرجانی در علم نحو و استاد ملک النجاة حسن بن صافی و از مشاهیر ادبا و نحویین در زمان خویش بود. او پس از مرگ یحیی خطیب تبریزی، از آنجای که در علم نحو و ادبیات عرب از شهرت فراوانی برخوردار بود، به استادی مدرسه نظامیه بغداد منصوب شد؛ ولی پس از مدتی شیعه بودن او آشکار گشت؛ چنانکه خود نیز به صراحت می گفت من از سر تا پا شیعه هستم؛ درنتیجه از مقام استادی آنجا معزول گردید و به جای او ابن جوالیقی موهوب بن احمد تعیین شد. 2 او پس از اخراج از مدرسه، عزلت گزیده و از مردم کناره گرفت، ولی باز شاگردانش دست بردار نبودند و بر اثر مراجعه فراوان و اصرار بسیار، فصیحی در منزل خود به تدریس پرداخت و در جواب شاگردانش که متقاضی همراهی با او و کناره گیری از مردم بودند، گفت: مبادا شما نیز از وظایف مدرسه دور شوید ! به مدرسه بروید، پیش از آنکه کسی به جای من نصب گردد و جا برای مغرضان و بدخواهان شیعه باز شود. باز به آنها تأکید می کرد تا به گوشه گیری و دوری از خلق روی نکنند. 3 او در جواب اعتراض مردم به انزوای خود، اشعاری زیبا سرود و کتابی نیز در رد علی بن سکره و ایراد او به متعه و نیاز به محلل در طلاق های واقع شده در یک مجلس، با عنوان الردّ علی ابن سکره، در قالب شعر و نظم تألیف کرد. مطالب این کتاب در روضات الجنات و در تفسیر روض الجنان ابوالفتح رازی ذیل آیه 24 سوره نساء نقل شده است. 4 فصیحی روز چهارشنبه، سیزدهم ذی الحجه سال 516ه در بغداد درگذشت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ وفیات الاعیان 3 / 239. 2 ـ ریحانة الادب 4 / 343. 3 ـ روضات الجنات 5 / 240. 4 ـ ریحانة الادب 4 / 343؛ روضات الجنات 5 / 240؛ تفسیر روض الجنان ذیل آیه 24. 5 ـ ریحانة الادب 4 / 343.

دیگر منابع: مجالس المؤمنین 1 / 564؛ الذریعه 9 / 834؛ ریاض العلماء 4 / 225.

حافظ فرزانه

علی ـ فَنجکردیعلی ـ فَنجکردی (حدود 430 ـ 512ه )

ابوالحسن علی بن احمد بن محمد فنجکردی نیشابوری شیخ الافاضل.

وی اهل پَنجکرد از روستاهای اطراف نیشابور بود. گرچه تاریخ دقیق ولادت او معلوم نیست، با توجه به آنکه نوشته اند هنگام مرگ هشتادساله بود، ولادتش را می توان در حدود 430 دانست. یاقوت می نویسد: فنجکردی مردی دانشمند، ادیب و شاعر بود و بزرگانی همچون میدانی، بیهقی و فارسی در السیاق او را ستوده و به نیکی یاد کرده اند. بیهقی او را اعجوبه روزگار خویش خوانده که در صناعت ادبی و شعر در اعلی مرتبه بوده است. عبدالغفار فارسی درباره او آورده است وی ادیبی چیره دست و صاحب نظم و نثر و در عین حال سرودهایش درنهایت سهولت و روانی بود. او بخشی از ادبیات را نزد یعقوب بن احمد ادیب فرا گرفت و به زودی در این فن به درجات عالی دست یافته و صاحب نظر گردید. 1 افندی از وی با عنوان شاعری امامی یاد کرده که اشعار بسیاری در مدح اهل بیت علیهم السلام سروده که از آن جمله سرودهایی درباره عید غدیر خم است. 2 پاره ای از اشعار او در اعیان الشیعه آمده است؛ 3 به هر حال فنجکردی گذشته از اینکه خود شاعر بود، اشعار منسوب به امیر المؤمنین علیه السلام را در مجموعه ای گردآوری کرده است. به نوشته آقابزرگ، کتاب وی یکی از مصادر کتاب انوار العقولِ قطب الدین کیدری است که درباره امیرالمؤمنین علیه السلاممی باشد. 4 این کتاب مشهور به تاج الاشعار یا سلوة الانفاس بوده و ابن شهر آشوب از آن یاد کرده است. 5 برخی از این کتاب به نام سلوة الشیعه ذکر کرده اند. 6 آقابزرگ همچنین می نویسد: 128 بیت از اشعار او در ضمن مجموعه ای در کتابخانه سپهسالار موجود است. 7 فنجکردی در ماه رمضان سال 512ه در نیشابور از دنیا رفت؛ درحالی که مدتی پیش از آن به علت مریضی زمینگیر و خانه نشین شده بود. 8 در نقلی دیگر او در سال 513 درگذشته است. 9

پی نوشت ها

[1] ـ معجم الادباء 12 / 270 ـ 271. 2 ـ ریاض العلماء 3 / 353. 3 ـ اعیان الشیعه 8 / 156. 4 ـ الذریعه 3 / 205. 5 ـ معالم العلماء 71. 6 ـ کشف الحجب والاستار 312. 7 ـ الذریعه 12 / 223. 8 ـ معجم الادباء 12 / 271. 9 ـ الذریعه 3 / 205.