بود، ابوجعفر اردبیلی دفاتر حساب و هزینه ها را به حاکم داد. حاکم بی آنکه به آنها نگاه کند همه آنها را به دجله انداخت و گفت: ما این کار را برای رضای خدا انجام دادیم و بگذار حساب و کتاب هم به روز قیامت بماند. 2 این مسئله بیانگر جایگاه ابوجعفر نزد حاکم و اعتماد حکومت به ایشان است. این مسجد در وسط بازار موصل واقع شده و به مسجد « جامع نوری » مشهور و معروف بوده است. نورالدین خود در سال 568ه از این مسجد دیدن کرده و کمک های مالی فراوانی به آن کرد. 3 ابوجعفر اردبیلی فردی عالم، دانشمند، زاهد و باتقوا بود؛ به طوری که به شیخ موصلی، صوفی و معین الدین ملقب گشته بود و با اینکه می توانست از راه تبلیغ، تدریس و تألیف گذران زندگی بکند، به کار ساخت آجر می پرداخت تا مخارج زندگی را تأمین کند. 4 رابطه او با حاکم تا آنجا بود که می توان گفت: در تصمیم گیری های نورالدین و کارهای او به ویژه آنچه مربوط به موصل و مردم آن دیار می شد، رضایت ایشان شرط اصلی بود و نورالدین به نمایندگان خود در موصل سفارش کرده بود بدون تأیید و رضایت ابوجعفر به هیچ کاری اقدام نکنند. 5 ایشان کتابی با عنوان وسیلة المتعبدین فی سیرة المرسلین در چند مجلد تألیف کرده است. بعضی از اجزای کتاب و حتی قسمتی از مجلد سوم با دست خط خود مؤلف موجود است. 6 عاقبت ابوجعفر پس از سال ها تلاش علمی و زهد و تقوا، به طوری که از مال دنیا چیزی تحت تملک خود نداشت، در سال 570ه درگذشت. 7

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 5 / 61. 2 ـ البلدان الخلافة الشرقیه 117. 3 ـ النجوم الزاهره 6 / 67. 4 ـ الاعلام 5 / 61. 5 ـ الاعلام 5 / 61. 6 ـ کشف الظنون 2010؛ معجم المؤلفین 7 / 309. 7 ـ همان.

دیگر منابع: ایضاح المکنون 2 / 78؛ المنتظم 10 / 249.

حافظ فرزانه

عمر ـ ازدی

عمر ـ ازدی (م 579ه )

عمر بن عبدالمجید بن حسن ازدی رندی مهدوی میانشی اندلسی.

اصالت وی به میّانش از روستاهای شهر مهدیه واقع در آفریقا می رسد و لقب مهدوی او به همین علت می باشد. 1 وی از نظر نسب به ازد بن الغوث بن نبت بن مالک بن زید بن کهلان بن سبأ پیوند می خورد. 2 وی قاری قرآن و از علمای نحو ساکن مالقه محسوب می شود. 3 مدتی در شهر مکه نیز سکونت داشته است. 4 انتسابش به رُندی و اندلسی شاید به این دلیل باشد که وی به این شهرها مسافرت نموده و مدتی نیز در آنجا زندگی کرده است. وی از افرادی چون ابوالقاسم سهیلی، ابن بشکوال، ابوالحسن شقوری حدیث شنیده است. 5 در سال 579ق وفات یافته و تنها اثر منسوب به وی الفاخر شرح جمل عبدالقادر می باشد. 6 الجمل در موضوع علم نحو اثر عبدالقادر بن عبدالرحمان جرجانی ( م 474ق ) کتابی مختصر است که به آن جرجانیه نیز می گویند و شروح بسیار دیگری غیر از الفاخر نیز دارد7 و احتمالاً با شرح جمل زجاجی که به او نسبت داده اند یکی باشد. 8

پی نوشت ها

[1] ـ معجم البلدان 5 / 239. 2 ـ الانساب 1 / 120. 3 ـ هدیة العارفین 1 / 784. 4 ـ معجم البلدان 5 / 239. 5 ـ معجم المؤلفین 7 / 295. 6 ـ ایضاح المکنون 2 / 153. 7 ـ کشف الظنون 1 / 603. 8 ـ معجم المؤلفین 7 / 295.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 44 / 311.

گلشاد حیدری

عمر ـ بخاری

عمر ـ بخاری (483 ـ 536 ه )

ابوحفص عمرو بن عبدالعزیز بن عمر بخاری خراسانی، مشهور به حسام و ابن مازه.

در سال 483ه متولد شد. فقه را نزد پدرش ابوالمفاخر آموخت و حدیث را از او و نیز از علی بن محمد بن خدام و جمعی از علمای بغداد چون ابوسعد احمد بن طیوری و ابوطالب بن یوسف فراگرفت تا آنجا که در مذهب حنفی به مراتب عالی رسید و از بزرگان عصر خویش گردید و در مواقعی سلطان بر طبق نظر او رأی صادر می کرد. سمعانی می گوید: « من او را در مرو ملاقات کردم و در مناظراتش شرکت نمودم. افراد بسیاری در کلاس فقه او حاضر می شدند که ازجمله شاگردان وی می توان به ابوعلی حسن بن مسعود دمشقی ( ابن وزیر ) 1 و ابومحمد عمر بن محمد بن عمر عقیلی اشاره کرد ». 2 او علاوه بر فعالیت های علمی، در امور سیاسی و نظامی نیز حضور داشت. در همین راستا در جنگی که بین سلطان سنجر و قبایلی از ترکان در ماه صفر سال 536 در منطقه سمرقند رخ داد، همراه بزرگان دیگری دستگیر شد و به دستور رییس ترکان همه را گردن زدند؛ به همین دلیل