سال 475 در این شهر زاده شد. 1 او پس از دوران کودکی، به کسب علم و دانش و معارف دینی پرداخت و در پی شنیدن حدیث و کسب معارف به شهرهای مرو، هرات و بخارا سفر کرده و از استادانی چون ابوالقاسم احمد بن ابی منصور خلیلی بلخی، ابواسحاق ابراهیم بن ابی نصر اصفهانی بلخی و غیر اینها بهره گرفت. او در علوم گوناگون، تفسیر، حدیث، فقه و ادبیات تخصص گرفت و فقیه، ادیب کاتب، واعظ و محدث مشهور گردید. در حدیث تلاش بسیاری کرد و در روایت شمایل و سند هیثم و ابن کلیب، بی نظیر بود. او در ضمن برخورداری از طبع شعر، به دلیل صاحب نظربودن در علوم گوناگون به ذوالفنون مشهور شد. 2 بسطامی عالمی زاهد، صوفی مسلک و واعظی نامدار بود که با اخلاق نیک و مردم پسند و با جملات نغز و دلنشین و تأثیرگذار در عین حال کوتاه، به موعظه و ارشاد مردم می پرداخت. به ذکر و نشر حدیث هم اهتمام جدی داشت و در این راه تا جایی کوشید که ملقب به واعظ و محدث صوفی گردید. 3 ایشان در سایه تلاش های علمی، آثار نوشتاری گوناگونی از خود بر جای گذاشت، از آن جمله است: لقاطات العقول؛ 4 مزالیق العزله، این کتاب در بعضی از منابع با اسم من الف العزله ذکر شده است. با توجه به مطالب کتاب که در سبب تکوین و ترکیب مرکبات، حیوانات، نباتات، معادن و غیره می باشد، اسم مزالیق العزله مناسب تر به نظر می رسد؛ ادب المریض و العائد. ابوشجاع در سال 562ه در بلخ از دنیا رفت. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الانساب 1 / 252. 2 ـ الانساب 1 / 252؛ شذرات الذهب 4 / 206. 3 ـ همان. 4 ـ الاعلام 5 / 61. 5 ـ هدیة العارفین 1 / 784.

دیگر منابع: طبقات الشافعیة الکبری 7 / 46؛ کشف الظنون 48 / 464 و 1 / 1659.

حافظ فرزانه

عمر ـ جنزی

عمر ـ جنزی (م 550ه )

ابوحفص عمر بن عثمان بن شعیب جنزی تمیمی.

ادیب، نحوی، شاعر، مفسر و اهل جنزه ( گنجه از شهرهای قدیم ایران ) بود و در حدود سال 478ه در این شهر متولد شد. 1 بعدها مدتی در بغداد اقامت کرده و از مشایخ و بزرگان آن شهر استفاده کرد. از مشایخ او ابوالمظفر ابیوردی بود که در ادبیات بسیار از او بهره برده است. از دیگر مشایخ او ابومحمد عبدالرحمان بن حمد بن حسن دونی است. وی در شهرها و مناطق گوناگون چون خوزستان و بصره با فضلای عصر خود به مذاکرات علمی می پرداخت و تا آنجا پیش رفت که علامه زمان خود شد. او در شعر و علم نحو دستی توانا داشت؛ به ویژه در ادبیات عرب امام و الگو بود. 2 عبدالکریم سمعانی و فرزندش عبدالرحیم از او روایت کرده اند. 3 به گفته شاگردش عبدالکریم سمعانی، وی کمالات بسیاری داشت و در عبادت، سخاوت و حسن سیره زبانزد خاص و عام بود. 4 ابوحفص در چهاردهم ربیع الآخر 550 درحالی که سن او از هفتاد تجاوز می کرد در مرو درگذشت. 5 آثار او عبارت اند از: تقسیم القرآن که به گفته سمعانی اگر این کتاب تمام شده بود، مانند آن یافت نمی شد. 6 اشعاری نیز داشت که یاقوت حموی بعضی اشعار او را نقل کرده است. 7 بعضی از منابع متأخر کتاب الامر و النهی را نیز ازجمله آثار وی دانسته اند؛ 8 درحالی که یاقوت این کتاب را از تألیفات فرد دیگری به نام ابوحفص عمر بن عثمان بن خطاب بن بشیر مغربی می داند. 9

پی نوشت ها

[1] ـ التجیر 1 / 522. 2 ـ معجم الادباء 16 / 62. 3 ـ تاریخ الاسلام 37 / 400. 4 ـ الانساب 2 / 97. 5 ـ اللباب فی تهذیب الانساب 1 / 297. 6 ـ الانساب 2 / 97. 7 ـ معجم الادباء 16 / 62 ـ 63. 8 ـ کشف الظنون 2 / 1811. 9 ـ معجم الادباء 16 / 67.

دیگر منابع: بغیة الوعاة 2 / 221؛ طبقات المفسرین ( سیوطی ) 76؛ طبقات المفسرین ( داوودی ) 2 / 6؛ معجم المفسرین 1 / 397؛ معجم البلدان 2 / 171؛ مجمع الآداب 1 / 462؛ ایضاح المکنون 1 / 304؛ هدیة العارفین 1 / 783؛ اسماء الکتب 257؛ معجم المؤلفین 7 / 296.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عمر ـ حمیدی

عمر ـ حمیدی (م 559 ه )

ابوبکر عمر بن محمود حمیدی بلخی، معروف به حمیدالدین محمودی.

بیشتر منابع نام وی را عمر آورده اند، به جز اسماعیل پاشا که نام او را ابوبکر بن عمر عنوان کرده1 و آقابزرگ نیز در یک جا محمد و در جای دیگر عمر ذکر کرده است. 2 حمیدالدین از مشاهیر ادبا و شعرا و معاصر انوری ابیوردی شاعر معروف قرن ششم هجری بود. 3 عوفی او را در مسند قضا همچون شریح و ایاس و در نظم و نثر در ردیف صابی و ابونواس و در فقه و اصول صاحب نظر دانسته است. 4 گویند هنگامی که انوری در هجای بلخ اشعاری سرود، مردم شهر بر وی