در سال 4492 یا 450ه در روستای شِیرز ( شیر )، از توابع سرخس دیده به جهان گشود. او به منظور کسب علم و شنیدن حدیث به شهرهای گوناگون ازجمله سرخس، مرو، بلخ، اصفهان3 و همدان4 مسافرت کرد و از استادان بسیاری همچون ابوحامد احمد بن محمد شجاعی سرخسی، ابومظفر منصور بن اسحاق سمعانی، سیدابوالحسن محمد بن محمد بن زید حسینی علوی، ابومنصور محمد بن عبدالملک بن حسن مظفری، ابوعلی حسن بن علی وخشی حافظ، ابوبکر محمد بن احمد بن حسن أبهری، 5 ابوذر عبدالرحمان بن احمد بن محمد ادیب ( أدرمی )، ابوبکر محمد بن عبدالملک ماسکانی، عبدوس بن عبداللّه همدانی، 6 اسماعیل بن محمد بن احمد زاهری، ابوالفضل احمد بن احمد حداد و محمد بن علی بن حامد شاشی استفاده نمود. 7 از شاگردان معروف او ابوسعد عبدالکریم بن محمد سمعانی ( م562ه ) است که از او به عنوان « استاذنا و شیخنا » یاد کرده است. ابوسعد کتاب های فراوانی مانند سنن ابی داود و شمائل النبی از او شنیده و احادیث بسیاری را بر او قرائت کرده یا شیرزی بر وی املا نموده است. از دیگر شاگردان معروف وی پسرش محمد بن عمر شیرزی است که فقیه و شاعر بود و پیش از پدر خود در ماه رجب 548 به دست ترکانِ غُز در مرو کشته شد. 8 ابوحفص شیرزی در فقه تبحر بسیاری داشت و بخش عمده زندگی خود را بدان اختصاص داده بود؛ چنانکه شهابِ وزیر می گفت: « اگر عمر سرخسی [ شیرزی ] را فَصْد کنند، به جای خون از رگ های او فقه می جوشد ». 9 او محقق، باریک بین، دارای سیره و روشی نیکو و دایم در حال تلاوت قرآن و شب زنده داری بود. همچنین در مقابل سلفِ صالح خود بی تکلف و بسیار متواضع بود. 10 وی درنهایت در اول ماه رمضان 529 در مرو درگذشت و در آنجا به خاک سپرده شد. ابوحفص آثاری را در زمینه مسائل اختلافی فقه از خود به جای گذاشت که عبارت اند از: الاعتصام فی الخلاف، الاعتصار ( الإعتضاد )، الأَسوِله ( الأسئله فی الخلاف و النظر ). 11

پی نوشت ها

[1] ـ طبقات الشافعیه ( أسنوی ) 1 / 333. 2 ـ التحبیر 1 / 535. 3 ـ الانساب 3 / 496. 4 ـ معجم البلدان 3 / 382. 5 ـ الانساب 3 / 496. 6 ـ التحبیر 1 / 535. 7 ـ معجم البلدان 3 / 382. 8 ـ الانساب 3 / 496. 9 ـ طبقات الشافعیة الکبری 7 / 251. 10 ـ طبقات الشافعیه ( اسنوی ) 1 / 333. 1
[1] ـ الانساب 3 / 496.

دیگر منابع: اللباب فی تهذیب الانساب 2 / 223؛ طبقات الشافعیه ( ابن شهبه ) 1 / 308؛ کشف الظنون 1 / 119؛ هدیة العارفین 1 / 782؛ معجم المؤلفین 7 / 315؛ موسوعة طبقات الفقهاء 6 / 220.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عمر ـ صقلی

عمر ـ صقلی (م501 ه )

ابوحفص عمر بن خلف بن مکی صقلی اندلسی.

وی اهل اندلس و فردی محدث و آشنا به علم لغت بود. 1 مدتی در تونس به امر قضاوت پرداخت و منصب خطابه آن شهر را نیز بر عهده داشت. ابوحفص خطبه هایی که ایراد می کرد در نوع خود بدیع و به انشا خویش بود. او شعر نیز می سرود. سیوطی دو بیت از اشعار وی را آورده است. کتاب تثقیف اللسان در علم لغت از تألیفات صقلی است که نشان از وسعت علم و کثرت حافظه مؤلف دارد. 2 این کتاب مورد استناد لغویین بعدی قرار گرفته3 و قاضی عیاض و دیگران از آن نقل کرده اند. 4 وفات ابوحفص در سال 501ه واقع شد. 5

پی نوشت ها

[1] ـ الاعلام 5 / 46. 2 ـ بغیة الوعاة 2 / 218. 3 ـ تاج العروس 8 / 301. 4 ـ مواهب الجلیل 2 / 428. 5 ـ الاعلام 5 / 46.

دیگر منابع: روضات الجنات 5 / 308 و 309؛ کشف الظنون 2 / 993؛ هدیة العارفین 1 / 782؛ دایرة المعارف الشیعیه العامه 13 / 451؛ معجم المؤلفین 7 / 284.

سیدمهدی حسینی عربی

عمر ـ عقیلی

عمر ـ عقیلی (م 576ه )

ابوحفص ( ابومحمد ) عمر بن محمد بن عمر شرف الدین عقیلی انصاری بخاری.

فقیه، متکلم و اهل بخارا بود. وی به قرینه لقب « انصاری »، ظاهرا منسوب به عقیل فرزند جابر بن عبداللّه انصاری صحابی رسول خدا صلی الله علیه و آله است، نه عقیل بن ابی طالب؛ چون در این صورت می بایست به قرشی و هاشمی ملقب می شد نه انصاری. 1 عمر عقیلی از دانشمندان بزرگ حنفی در بخارا به شمار می رفت. 2 از استادان او حسام الدین عمر بن عبدالعزیز بن عمر، معروف به الصدرالشهید ( م536ه )، نجم الدین عمر بن محمد بن احمد نسفی ( م537ه )، عمر بن محمد بن اسماعیل اسبرتکی، 3 علاءالدین محمد بن عبدالرحمان بخاری، محمد بن عمر بن علی کرمینی، محمد بن فضل بن احمد صاعدی و