محمد بن محمد بن حسن مُسْتَمْلی است. 4 از شاگردان او نوه دختری اش احمد بن محمد بن احمد شمس الدین عقیلی انصاری ( م657ه ) ناظم و شارحِ جامع الصغیر، 5 عبدالغفّار بن محمد بن عبدالواحد سراج الدین فرسانی فقیه، محمد بن عبدالستار کَرْدَری که از وی روایت نیز کرده است، ابوالفضل محمد بن عبدالرزاق ماخوانی و شرف الدین محمد بن عمر بن محمد عَدَوی عمری است. 6 عمر عقیلی سه شنبه پنجم جمادی الاولی سال 576 در بخارا دیده از جهان فرو بست. 7 آثار او عبارت اند از: منهاج الفتاوی8 و الهادی فی علم الکلام. 9

پی نوشت ها

[1] ـ الجواهر المضیئه 2 / 668 ( پاورقی ). 2 ـ الجواهر المضیئه 2 / 667. 3 ـ الجواهر المضیئه 2 / 650، 658 و 661. 4 ـ الجواهر المضیئه 3 / 224، 288، 298 و 320. 5 ـ الجواهر المضیئه 1 / 260. 6 ـ الجواهر المضیئه 2 / 444، 667 و 3 / 229 و 289. 7 ـ الجواهر المضیئه 2 / 667. 8 ـ هدیة العارفین 1 / 784. 9 ـ کشف الظنون 2 / 2027.

دیگر منابع: تاج التراجم 8؛ تبصیر المنتبه 3 / 1016؛ موسوعة طبقات الفقهاء 6 / 221؛ کشف الظنون 2 / 1877؛ الاعلام 5 / 61؛ معجم المؤلفین 7 / 316؛ الفوائد البهیّه 150.

سیدمحمدحسین میرعبداللهی

عمر ـ قضاعی

عمر ـ قضاعی (م حدود 570ه )

ابوحفص عمر بن محمد بن احمد بن عدیس قضاعی بلنسی.

ادیب و لغت شناس برجسته اندلسی که در بلنسیه زاده شد و به تحصیل علم پرداخت. ابن ابار محمد بن عبداللّه قضاعی ( م658ه ) برخی از شاگردان او را که در سال های 546 و 557ه از قضاعی درس آموخته بودند، ملاقات کرده و ابوحفص را از پیشوایان دانش لغت در عصر خود و دریای علم لغت معرفی کرده و می گوید: وی از شاگردان خاص ابومحمد بطلیوسی بود و از این استاد دانش فراوان آموخت؛ سپس به باجه رفت و ملازم ابوالعباس ابن حاطب شد و الکامل مبرد و بعضی دیگر از کتب ادبی و لغوی را نزد او خواند و در سال 526، از ابن حاطب اجازه روایت گرفت؛ پس از آن در بلنسیه و اشبیلیه به تدریس ادبیات عرب و لغت پرداخت.

عمر قضاعی پس از سال 557ه به افریقیه رفت و در تونس اقامت گزید و به تألیف و نگارش مشغول شد و در حدود 570ه مرد. برای ابوحفص آثار بسیاری یاد نکرده اند. از تألیفات او یکی الباهر نام دارد و درباره کلماتی است که ریشه سه حرفی دارند و در اصطلاح ثلاثی هستند. ابن ابار این کتاب را با دست خط خود مؤلف دیده است و آن را در ده جزء ضخیم توصیف می کند و می گوید ابوحفص پس از ثلاثی ها، هر آنچه از تثنیه ها در لغت عرب یافته بود، به کتابش افزوده و آن را پرفایده و ارزشمند ساخته بود. همچنین این کتاب را نشانه توانایی، گستره دانش و جایگاه برتر نویسنده می شمارد؛ شرح الفصیح ثعلب اثر ارزنده دیگر اوست. 1

پی نوشت ها

[1] ـ التکملة لکتاب الصله 3 / 154 و 155.

دیگر منابع: تاریخ الاسلام 39 / 409؛ الاعلام 5 / 61؛ کشف الظنون 2 / 1587؛ هدیة العارفین 1 / 784؛ معجم المؤلفین 7 / 307.

محمد غفوری

عمر ـ میانشی

عمر ـ میانشی (م 581ه )

ابوحفص عمر بن عبدالمجید بن عمر بن حسین قرشی میانشی.

اصالت وی از میانش، روستایی از شهر مهدیه در آفریقا بود. او با مهاجرت به مکه و تکمیل مطالعات علمی و حدیثی از محدثان مشهور آن شهر گردید. وی در طول سفرش تا رسیدن به مکه در مسیر راه ازجمله مصر، به روایت حدیث می پرداخت؛ 1 با این حال سیوطی، از قول ابودنیا اشج، حسن دانستن حدیثی در حب خلفای سه گانه و حضرت علی علیه السلامرا از جانب میانشی جای تعجب می داند. 2 البته نقل احادیث باطله در اثری به نام المجالس المکیه3 می تواند دلیل بر ضعف وی باشد. عبدالعزیز بن احمد کنانی، 4 ابومظفر شیبانی طبری، ابوعبداللّه محمد بن احمد رازی ازجمله استادان ابوحفص به شمار می آیند که از آنها بهره علمی فراوانی برد. 5 افرادی چون ابوعبداللّه انصاری اندرشی بلنسی، ابوجعفر کنانی مرسی، 6 ابن حیره، 7 ابوالعبر قهری بستی ازجمله شاگردان وی به حساب می آیند که بیشتر آنان در مکه از وی حدیث شنیدند. 8 وفات وی را در مکه و به اختلاف سال های 580، 9 58110 و 591ه11 بیان داشته اند.

آثار میانشی عبارت اند از: تعلیقات علی الفردوس کتابی خطی که در کتابخانه شستربتی موجود می باشد، الاختیار فی الملح والاخبار، المجالس المکیه که ذکر آن گذشت، روضة المشتاق فی الرقائق، مالایسمع المحدث جهله که با عنوان کراس ( جزوه ) یاد شده است. 12